مـسـالـه 1166 - مـكروه است در نماز صورت را كمى به طرف راست يا چپ بگرداند به طورى كه نـگويند روى خود را از قبله گردانده , و الا نماز باطل است چنانكه گذشت .
و نيز مكروه است در نـمـاز چـشـمـهـا را هم بگذارد يابه طرف راست وچپ بگرداند, و با ريش و دست خودبازى كند, وانـگشتها را داخل هم نمايد, و آب دهن بيندازد, و به خط قرآن يا كتاب يا خط انگشتر نگاه كند.
و نـيـز مكروه است , موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر براى شنيدن حرف كسى ساكت شود, بلكه هر كارى كه خضوع و خشوع را از بين ببرد مكروه مى باشد.
مـساله 1167 - موقعى كه انسان خوابش مى آيد و نيز موقع خوددارى كردن از بول و غائط, مكروه است نماز بخواند, و همچنين پوشيدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد مكروه مى باشد.
و غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصل گفته شده است .
مواردى كه مى شود نماز واجب را شكست مـساله 1168 - شكستن نماز واجب از روى اختيار بنابر احتياط واجب حرام است , ولى براى حفظ مال و جلوگيرى از ضرر مالى يا بدنى مانعى ندارد.
مـسـاله 1169 - اگر حفظ جان خود انسان يا كسى كه حفظ جان او واجب است , يا حفظ مالى كه نگهدارى آن واجب مى باشد, بدون شكستن نماز ممكن نباشد, بايد نماز را بشكند.
مـسـالـه 1170 - اگر در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبكار طلب خود را از او مطالبه كند, چنانچه بتواند در بين نماز طلب او را بدهد,بايد در همان حال بپردازد, و اگر بدون شكستن نماز, دادن طلب او ممكن نيست , بايد نماز را بشكند و طلب او را بدهد, بعد نماز را بخواند.
مساله 1171 - اگر در بين نماز بفهمد كه مسجد نجس است , چنانچه وقت تنگ باشد, بايد نماز را تـمـام كند, و اگر وقت وسعت دارد و تطهيرمسجد, نماز را بهم نمى زند, بايد در بين نماز تطهير كـنـد, بـعـد بـقـيـه نـماز را بخواند, و اگر نماز را بهم مى زند, در صورتى كه بعد از نماز تطهير مـسـجدممكن باشد, شكستن نماز براى تطهير جايز است و اگر بعد از نماز تطهير مسجد ممكن نباشد, بايد نماز را بشكند و مسجد را تطهير نمايد, بعد نمازرا بخواند.
مساله 1172 - كسى كه بايد نماز را بشكند, اگر نماز را تمام كند معصيت كرده ولى نماز او صحيح است , اگرچه احتياط مستحب آن است كه دوباره بخواند.
مـسـاله 1173 - اگر پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود, يادش بيايد كه اذان و اقامه را فراموش كـرده , چـنانچه وقت نماز وسعت دارد,مستحب است براى گفتن آنها نماز را بشكند, و همچنين است اگر پيش از قرائت يادش بيايد كه اقامه را فراموش كرده است .

شكيات

شكيات نماز ((23))

قسم است : هشت قسم آن شكهائى است كه نماز را باطل مى كند, و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد, و نه قسم ديگر آن صحيح است .
شكهاى باطل مساله 1174 - شكهائى كه نماز را باطل مى كند از اين قرار است : اول - شـك در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى مثل نماز صبح و نماز مسافر, ولى شك در شماره ركعتهاى نماز مستحب و نماز احتياط نماز را باطل نمى كند.
دوم - شك در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى .
سوم - آنكه در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.
چـهـارم - آنـكـه در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم , شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.
پنجم - شك بين دو و پنچ يا دو و بيشتر از پنج .
ششم - شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش .
هفتم - شك در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است .
هشتم - شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش , و شك بين چهار و پنج بعد از ركوع و قبل از تمام شدن سجدتين .
مـساله 1175 - اگر يكى از شكهاى باطل براى انسان پيش آيد, بهتر آن است كه نماز را بهم نزدند بلكه به قدرى فكر كند كه صورت نماز بهم بخورد يا از پيدا شدن يقين يا گمان نا اميد شود.
شكهائى كه نبايد به آنها اعتنا كرد مساله 1176 - شكهائى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است : (( اول )) شـك در چـيزى كه محل بجا آوردن آن گذشته است : مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه .
(( دوم )) شك بعد از سلام نماز.
(( سوم )) شك بعد از گذشتن وقت نماز.
(( چهارم )) شك كثير الشك , يعنى كسى كه زياد شك مى كند.
(( پنجم )) شك امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه ماموم شماره آنها را بداند, و همچنين شك ماموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نمازرا بداند.
(( ششم )) شك در نمازهاى مستحبى و نماز احتياط.
1 - شك در چيزى كه محل آن گذشته است : مـسـالـه 1177 - اگـر در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه , مثلا شك كند كه حمد خوانده يا نه , چنانچه مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد نشده , بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورد, و اگر به كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد مشغول شده , به شك خود اعتنا نكند.
مساله 1178 - اگر در بين خواندن آيه اى شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه , يا وقتى كه آخر آيه را مى خواند شك كند كه اول آن راخوانده يا نه , به شك خود اعتنا نكند.
مـسـاله 1179 - اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن , مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه , بايد به شك خوداعتنا نكند.
مـسـالـه 1180 - اگـر در حـالـى كـه بـه سجده مى رود شك كند كه ركوع كرده يانه , لازم است بـرگـشته وركوع را بجا آورد, واگر شك كند كه بعد ازركوع ايستاده يانه ,بايد به شك خود اعتنا كند.
مساله 1181 - اگر در حال برخاستن شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه , بايد برگردد و بجا آورد.
مـسـالـه 1182 - كـسـى كـه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند, اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مـى خواند, شك كند كه سجده يا تشهد رابجا آورده يا نه , بايد به شك خود اعتنا نكند.
و اگر پيش از آنكه مشغول حمد يا تسبيحات شود شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه ,بايد بجا آورد.
مساله 1183 - اگر شك كند كه يكى از ركنهاى نماز را بجا آورده يا نه , چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده بايد آن را بجا آورد,مثلا اگر پيش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه بايد بجا آورد, و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را بجا آورده بود,چون ركن زياد شده نمازش باطل است .
مـسـاله 1184 - اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه , چنانچه مشغول كارى كه بـعـد از آن اسـت نـشـده , بايد آن را بجا آورد, مثلااگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خـوانـده يـانـه , بـايـد حـمد را بخواند, و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را بجا آورده بود, چون ركن زياد نشده نمازش صحيح است .
مـساله 1185 - اگر شك كند كه ركنى را بجا آورده يا نه , مثلا مشغول تشهد است اگر شك كند كـه دو سـجـده را بـجـا آورده يا نه , و به شك خوداعتنا نكند و بعدا يادش بيايد كه آن ركن را بجا نـيـاورده , در صـورتـى كـه مـشغول ركن بعد نشده , بايد آن را بجا آورد, و اگر مشغول ركن بعد شـده نـمـازش بـاطـل اسـت , مثلا اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را بجا نياورده , بايد بجا آورد, و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد نمازش باطل است .
مـسـاله 1186 - اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه , چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده , بايد به شك خود اعتنانكند, مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است , اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه , بايد به شك خود اعتنا نكند, و اگر بعد يادش بيايد كه آن را بجا نـيـاورده , در صـورتـى كـه مشغول ركن بعد نشده , بايد بجا آورد, و اگر مشغول ركن بعد شده , نـمـازش صحيح است , بنابر اين اگر مثلا درقنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده , بايد بخواند, و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است .
مـسـالـه 1187 - اگـر شـك كند كه سلام نماز را گفته يا نه , چنانچه مشغول نماز ديگر شده , يا بـواسـطه انجام كارى كه نماز را بهم مى زند, از حال نمازگزار بيرون رفته , بايد به شك خود اعتنا نـكـند و اگر پيش از اينها شك كند, بايد سلام را بگويد اگرچه مشغول تعقيب باشد.
و اگر شك كندكه سلام را درست گفته يا نه , به شك خود اعتنا نكند هرچند مشغول تعقيب هم نشده باشد.
2 - شك بعد از سلام : مـساله 1188 - اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه , مثلا شك كند ركوع كرده يا نه , يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت , به شك خود اعتنا نكند, ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد, مثلا بعد از سلام نماز چهارركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت , نمازش باطل است .
3 - شك بعد از وقت : مـسـالـه 1189 - اگـر بعد از گذشتن وقت نماز, شك كند كه نماز خوانده يا نه يا گمان كند كه نـخـوانده , خواندن آن لازم نيست , ولى اگر پيش ازگذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده يا نه اگرچه گمان كند كه خوانده است , بايد آن نماز را بخواند.
مـسـالـه 1190 - اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه نماز را درست خوانده يا نه , به شك خود اعتنا نكند.
مساله 1191 - اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ولى نداند بـه نـيـت ظـهر خوانده يا به نيت عصر, بنابراحتياط چهار ركعت نماز قضا به نيت نمازى كه بر او واجب است بخواند.
مـسـاله 1192 - اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا, بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى , بايد قضاى نمازمغرب و عشا را بخواند.
4 - كثير الشك ( كسى كه زياد شك مى كند ): مـسـالـه 1193 - كثير الشك كسى است كه عرفا بگويند زيادشك مى كند يا اينكه حال او به نحوى باشد كه در هر سه نماز لا اقل يك مرتبه شك كند, و چنين شخصى به شك خود اعتنا نكند و لكن معتبر است زيادى شك از جهت عارضه موقتى مانند پريشانى خاطر از غضب وترس نباشد.
مـساله 1194 - كثير الشك اگر در بجا آوردن چيزى از اجزاء نماز شك كند, بايد بنا بگذارد كه آن را بـجـا آورده , مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه , بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است , و اگر در بـجـا آوردن چيزى شك كند كه نماز را باطل مى كند, مثل اينكه شك كند كه نماز صبح رادو ركعت خوانده يا سه ركعت , بنا را بر صحت مى گذارد.
مـسـالـه 1195 - كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى كند, چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كـند, بايد به دستور آن عمل نمايد, مثلا كسى كه زياد شك مى كند سجده كرده يا نه , اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن رفتار نمايد, يعنى اگر به سجده نرفته ركوع رابجا آورد, و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.
مساله 1196 - كسى كه در نماز مخصوصى مثلا در نماز ظهر زياد شك مى كند اگر در نماز ديگر مثلا در نماز عصر شك كند, بايد به دستورشك رفتار نمايد.
مـسـاله 1197 - كسى كه وقتى در جاى مخصوصى نماز مى خواند, زياد شك مى كند, اگر در غير آنجا نماز بخواند و شكى براى او پيش آيد, بايدبه دستور شك عمل نمايد.
مـسـالـه 1198 - اگر انسان شك كند كه كثير الشك شده يا نه , بايد به دستور شك عمل نمايد.
و كثير الشك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته , بايد به شك خود اعتنا نكند.
مساله 1199 - كسى كه زياد شك مى كند, اگر شك كند ركنى را بجا آورده يا نه , و اعتنا نكند بعد يـادش بـيـايـد كـه آن را بـجا نياورده , چنانچه مشغول ركن بعد نشده , بايد آن را بجا آورد, و اگر مـشـغـول ركـن بـعـد شـده نـمـازش بـاطـل است , مثلا اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نـكـنـد,چـنـانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد كه ركوع نكرده است بايد ركوع كند, و اگر در سجده دوم يادش بيايد, نمازش باطل است .
مساله 1200 - كسى كه زياد شك مى كند, اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه و اعـتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن رابجا نياورده , چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذاشته , بايد آن را بجا آورد, و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است , مثلا اگر شك كند كه حمدخوانده يا نه و اعتنا نكند, چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده , بايد بخواند, و اگر در ركوع يادش بيايد, نماز او صحيح است .
5 - شك امام و ماموم : مـساله 1201 - اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند, مثلا شك كند كه سه ركعت خـوانده يا چهار ركعت , چنانچه ماموم يقين ياگمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است , امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست .
و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و ماموم در شماره ركعتهاى نـمـاز شـك كند, بايد به شك خود اعتنانكند, و بلكه در افعال نماز نيز شك امام با حفظ ماموم به طور يقين و بالعكس اعتبار ندارد.
6 - شك در نماز مستحبى : مساله 1202 - اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبى شك كند, چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند, بايد بنا را بر كمتر بگذارد, مثلااگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سـه ركـعـت , بـايـد بـنـا بـگـذارد كـه دو ركـعـت خوانده است , و اگر طرف بيشتر شك نماز را بـاطـل نـمـى كند, مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت , به هر طرف شك عمل كند, نمازش صحيح است .
مساله 1203 - كم شدن ركن نافله را باطل مى كند, ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمى كند, پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند وموقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده , بايد آن كـار را انـجـام دهـد و دوباره آن ركن را بجا آورد, مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره حمد را نخوانده , بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
مـسـاله 1204 - اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند, خواه ركن باشد يا غير ركن , چنانچه محل آن نگذشته , بايد بجا آورد, و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.
مـسـالـه 1205 - اگر در نماز مستحبى دو ركعتى گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود, بايد اعتنا نـكند و نمازش صحيح است .
و اگر گمانش به دوركعت يا كمتر برود, بايد به همان گمان عمل كند, مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى رود بايد يك ركعت ديگر بخواند.
مساله 1206 - اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مى شود, يا يك سجده يا تشهد را فراموش نمايد,لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده و تشهد را بجا آورد.
مـسـالـه 1207 - اگر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه , چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طـيار وقت معين نداشته باشد, بنا بگذارد كه نخوانده است .
و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده يا نه , ولى اگر بعداز گذشتن وقت شك كند كه خوانده است يا نه , به شك خود اعتنا نكند.
شكهاى صحيح مـسـالـه 1208 - در نه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند, بنابر احتياط مـسـتحب بايد فورا فكر نمايد, پس اگر يقين ياگمان به يك طرف شك پيدا كرد, همان طرف را بـگيرد ونماز را تمام كند, و گرنه به دستورهائى كه گفته مى شود عمل نمايد, و آن نه صورت از اين قرار است : اول - آنكه بعد از تمامى ذكر سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت , بايد بنا بـگذارد كه سه ركعت خوانده است و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند, و بعد از نماز بنابر احتياط واجب يك ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
دوم - شك بين دو و چهار بعد از تمامى ذكر از سجده دوم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند, و بعد از نماز دو ركعت نمازاحتياط ايستاده بخواند.
سـوم - شـك بـين دو و سه و چهار بعد از تمامى ذكر از سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعددو ركعت نشسته بجا آورد.
چهارم - شك بين چهار و پنج بعد از تمام كردن ذكر از سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهوبجا آورد.
ولى اگر بعد از سجده اول , يا پيش از تمامى ذكر از سجده دوم , يكى از اين چهار شك براى او پيش آيد, نمازش باطل است .
پـنـجـم - شك بين سه و چهار, كه در هر جاى نماز باشد, بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم - شك بين چهار و پنج در حال ايستاده , كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
هـفتم - شك بين سه و پنج در حال ايستاده , كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
هشتم - شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده , كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز, دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دوركعت نشسته بجا آورد.
نـهم - شك بين پنج و شش در حال ايستاده , كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بحا آورد.
و نيز بنابر احتياطواجب دو سجده سهو براى ايستادن بى جا در اين چهار صورت بجا آورد.
مـسـاله 1209 - اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد, بنابر احتياط واجب نبايد نماز را بشكند و بايستى بدستورى كه گفته شدعمل نمايد.
مـسـالـه 1210 - اگـر يـكـى از شكهائى كه نماز احتياط براى آنها واجب است , در نماز پيش آيد, چـنـانچه انسان نماز را تمام كند احتياط واجب آن است كه نماز احتياط را بخواند و بدون خواندن نـمـاز احـتياط, نماز را از سر نگيرد, و اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند نماز را از سـربـگـيـرد, نـمـاز دومش هم باطل است , ولى اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند, مشغول نماز شود نماز دومش صحيح است .
مـسـالـه 1211 - وقـتى يكى از شكهاى باطل براى انسان پيش آيد و بداند كه اگر به حالت بعدى مـنتقل شود براى او يقين يا گمان پيدا مى شود,جايز نيست با حالت شك نماز را ادامه دهد, مثلا اگر در حال ايستادن شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر و بداند كه اگر به ركوع رود به يك طرف , يقين يا گمان پيدا مى كند, جايز نيست با اين حال ركوع كند.
مـساله 1212 - اگر اول , گمانش به يك طرف بيشتر باشد, بعد دو طرف در نظر او مساوى شود, بايد به دستور شك عمل نمايد, و اگر اول دوطرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه او است بنا بگذارد, بعد گمانش به طرف ديگر برود, بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.
مـسـالـه 1213 - كـسـى كه نمى داند گمانش به يك طرف بيشتر است يا هر دو طرف در نظر او مساوى است , بايد به دستور شك عمل كند.
مساله 1214 - اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدى داشته كه مثلا دو ركعت خوانده يـا سـه ركـعـت و بنا را بر سه گذاشته ولى نداندكه گمانش به خواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده , بايد نماز احتياط را بخواند.
مـسـالـه 1215 - اگـر موقعى كه تشهد مى خواند يا بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يـا نـه , و در هـمـان مـوقع يكى از شكهائى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صـحـيـح مـى بـاشـد, براى او پيش آيد, مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت , چنانچه به دستور آن شك عمل كند, نماز صحيح است .
مـسـالـه 1216 - اگـر پيش از آنكه مشغول تشهد شود يا پيش از ايستادن , شك كند كه يك يا دو سـجـده را بجا آورده يا نه , و در همان موقع يكى از شكهائى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است , برايش پيش آيد نمازش باطل است .
مـسـاله 1217 - اگر موقعى كه ايستاده بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنح شك كند و يادش بيايد كه يك يا دو سجده از ركعت پيش رابجا نياورده , نمازش باطل است .
مـسـاله 1218 - اگر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد, مثلا اول شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت , بعد شك كندكه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت , بايد به دستور شك دوم عمل نمايد.
مساله 1219 - اگر بعد از نماز شك كند كه در حال نماز مثلا بين دو و چهار شك كرده , يا بين سه و چهار, بهتر آن است كه به دستور هر دوعمل كند و نماز را دوباره بخواند, و جايز است كه نماز را بهم زده و دوباره بخواند.
مـسـالـه 1220 - اگـر بـعـد از نماز بفهمد كه در حال نماز شكى براى او پيش آمده ولى نداند از شكهاى باطل يا صحيح بوده , و اگر از شكهاى صحيح بوده نداند كدام قسم آن بوده است , بهتر آن اسـت كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده و يك ركعت ايستاده و دو ركعت نشسته و دوسجده سهو بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند, و جايز است نماز را بهم زده و دوباره بخواند.
مـسـالـه 1221 - كسى كه نشسته نماز مى خواند, اگر شكى كند كه بايد براى آن يك ركعت نماز احـتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند, بايديك ركعت نشسته بجا آورد, و اگر شكى كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند, بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.
مـساله 1222 - كسى كه ايستاده نماز مى خواند, اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شـود, بـايـد مـثـل كسى كه نماز را نشسته مى خواند كه حكم آن در مساله پيش گفته شد, نماز احتياط را بجا آورد.
مساله 1223 - كسى كه نشسته نماز مى خواند, اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد, بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مى خواندعمل كند.
دستور نماز احتياط مساله 1224 - كسى كه نماز احتياط بر او واجب است , بعد از سلام نماز بايد فورا نيت نماز احتياط كـنـد و تـكـبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد, پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است , بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد, و اگر دو ركعت نمازاحتياط بـر او واجـب اسـت بعد از دو سجده يك ركعت ديگر مثل ركعت اول بجا آورد و بعد از تشهد سلام دهد.
مـسـالـه 1225 - نماز احتياط سوره و قنوت ندارد و بايد آن را آهسته بخوانند و نيت آن را به زبان نياورند, و احتياط واجب آن است كه (( بسم اللّه )) آن را هم آهسته بگويند.
مساله 1226 - اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد نمازى كه خوانده درست بوده , لازم نيست نماز احتياط را بخواند, و اگر در بين نمازاحتياط بفهمد لازم نيست آن را تمام نمايد.
مـسـالـه 1227 - اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعتهاى نمازش كم بوده , چنانچه كـارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده , بايدآنچه را از نماز نخوانده بخواند و براى سلام بى جا دو سـجـده سـهـو بـنـمـايـد, و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده مثلا پشت به قبله كرده ,بايد نماز را دوباره بجا آورد.
مـساله 1228 - اگر بعد از نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش به مقدار نماز احتياط بوده , مثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياطبخواند, بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده , نمازش صحيح است .
مساله 1229 - اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز كمتر از نماز احتياط بوده , مثلا در شـك بين دو و چهار, دو ركعت نمازاحتياط بخواند, بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده , بايد نماز را دوباره بخواند.
مـساله 1230 - اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر از نماز احتياط بوده , مـثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نمازاحتياط بخواند, بعد بفهمد نماز را دو ركعت خوانده , چنانچه بعد از نماز احتياط كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده , مثلا پشت به قبله كرده بايد نماز را دوباره بخواند, و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده , نماز احتياطش محسوب اسـت و يك ركعت كسرى نمازش را بجا آوردو نمازش صحيح است , و براى زيادى هر يك از سلام در اصل نماز و نماز احتياط دو سجده سهو بجا آورد.
مـسـاله 1231 - اگر بين دو وسه وچهار شك كند وبعد از خواندن دو ركعت نماز احتياط ايستاده , يادش بيايد كه نماز را دو ركعت خوانده , لازم نيست دو ركعت نماز احتياط نشسته را بخواند.
مـسـالـه 1232 - اگـر بـين سه و چهار شك كند و موقعى كه يك ركعت نماز احتياط ايستاده را مـى خـواند يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده , بايد نماز احتياط را تمام كند ونمازش صحيح اسـت و بـراى سـلام زيادى سجده سهو مى نمايد, و اگر موقعى كه دو ركعت نماز احتياطنشسته مـى خـواند يادش بيايد, پس اگر قبل از ركوع اول يادش بيايد, بايستد و نماز را مطابق كسرى كه دارد تمام نمايد, و اگر بعد از ركوع يادش بيايد نمازش باطل است .
مـساله 1233 - اگر بين دو و سه و چهار شك كند, و موقعى كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده را مى خواند, پيش از ركوع دوم يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده , بايد بنشيند و نماز احتياط را يك ركعتى تمام كند, و بهتر آن است كه نماز را دوباره بخواند.
مساله 1234 - اگر در بين نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر يا كمتر از نماز احتياط بوده , چنانچه نتواند نماز احتياط را مطابق كسرى نمازش تمام كند, بايد آن را رها كند, و در اين صورت اگـر ممكن باشد كسرى نماز را بجا آورد و اگر ممكن نباشد, نماز را دوباره بخواند, مثلا درشك بـين سه و چهار اگر موقعى كه دو ركعت نماز احتياط نشسته را مى خواند يادش بيايد كه نماز را دو ركـعـت خـوانده چون نمى تواند دو ركعت نشسته را بجاى دو ركعت ايستاده حساب كند, بايد نماز احتياط نشسته را رها كند, پس اگر قبل از ركوع اول نماز احتياط يادش آمده بود بايدكسرى نمازش را بخواند, و اگر بعد از آن بوده بايد نماز را دوباره بجا آورد.
مـسـاله 1235 - اگر شك كند نماز احتياطى را كه بر او واجب بوده بجا آورده يا نه , چنانچه وقت نـماز گذشته به شك خود اعتنا نكند, و اگروقت دارد, در صورتى كه بين شك و نماز زياد طول نـكـشـيـده و كـارى هـم مـثـل رو گـردانـدن از قبله كه نماز را باطل مى كند انجام نداده , بايد نـمازاحتياط را بخواند, و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند بجا آورده , يا بين نماز و شك او زياد طول كشيده , اعتنا به شك ننمايد.
مـساله 1236 - اگر در نماز احتياط, ركنى را زياد كند, يا مثلا بجاى يك ركعت دو ركعت بخواند, نماز احتياط باطل مى شود, و بايد دوباره اصل نماز را بخواند.
مساله 1237 - موقعى كه مشغول نماز احتياط است اگر در يكى از كارهاى آن شك كند, چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد, و اگر محلش گذشته بايد به شك خود اعتنا نكند, مثلا اگر شك كـنـد كـه حـمـد خـوانـده يـا نه , چنانچه به ركوع نرفته بايد بخواند, و اگر به ركوع رفته بايد به شك خود اعتنا نكند.
مـساله 1238 - اگر در شماره ركعتهاى نماز احتياط شك كند, چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند, بايد بنا را بر كمتر بگذارد, و اگرطرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند, بايد بنا را بـر بـيشتر بگذارد, مثلا موقعى كه مشغول خواندن دو ركعت نماز احتياط است , اگر شك كندكه دو ركعت خوانده يا سه ركعت , چون طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند, بايد بنا بگذارد كه دو ركـعت خوانده , و اگر شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت , چون طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند, بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است .
مساله 1239 - اگر در نماز احتياط چيزى كه ركن نيست سهوا كم يا زياد شود, سجده سهو ندارد.
مـساله 1240 - اگر بعد از سلام نماز احتياط شك كند كه يكى از اجزاء يا شرائط آن را بجا آورده يا نه , به شك خود اعتنا نكند.
مـساله 1241 - اگر در نماز احتياط, تشهد يا يك سجده را فراموش كند, و در جاى خود تداركش ممكن نباشد, احتياط واجب آن است كه بعد از سلام نماز, آن را قضا نمايد.
مـسـالـه 1242 - اگـر نماز احتياط و قضاى يك سجده يا قضاى يك تشهد يا دو سجده سهو بر او واجب شود, بايد اول نماز احتياط رابجا آورد.
مساله 1243 - حكم گمان در نماز نسبت به ركعات مثل حكم يقين است , مثلا اگر نداند كه يك ركـعت خوانده يا دو ركعت وگمان داشته باشدكه دو ركعت خوانده , بنا مى گذارد كه دو ركعت اسـت , و اگر در نماز چهار ركعتى گمان دارد كه چهار ركعت خوانده , نبايد نماز احتياط بخواند.
وامـا نـسبت به افعال , گمان حكم شك را دارد, پس اگر گمان دارد ركوع كرده , در صورتى كه داخل سجده نشده است بايد آن را بجا آورد, و اگرگمان دارد حمد را نخوانده , چنانچه در سوره داخل شده باشد اعتنا به گمان ننمايد و نمازش صحيح است .
مـسـالـه 1244 - حكم شك و سهو و گمان در نمازهاى واجب يوميه و نمازهاى واجب ديگر فرق ندارد, مثلا اگر در نماز آيات شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت , چون شك او در نماز دو ركعتى است , نمازش باطل مى شود, و اگر گمان داشته باشد كه دو ركعت يا يك ركعت است ,بر طبق گمان خود نماز را تمام مى نمايد.
سجده سهو مـسـالـه 1245 - بـراى پـنج چيز بعد از سلام نماز, انسان بايد دو سجده سهو به دستورى كه بعدا گفته مى شود بجا آورد: اول - آنكه در بين نماز, سهوا حرف بزند.
دوم - جائى كه نبايد نماز را سلام دهد, مثلا در ركعت اول سهوا سلام بدهد.
سوم - آنكه تشهد را فراموش كند.
چهارم - آنكه در نماز چهار ركعتى بعد از تمامى ذكر سجده دوم شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت .
پنجم - آنكه يك سجده را فراموش كند يا اينكه در جائى كه بايد بايستد مثلا موقع خواندن حمد و سوره اشتباها بنشيند, يا در جائى كه بايدبنشيند مثلا موقع خواندن تشهد اشتباها بايستد, در همه ايـن صـور, بـنابر احتياط واجب , بايد دو سجده سهو بجا آورد, و در غير اينها براى هرچيزى كه در نماز اشتباها كم يا زياد كند, احتياط مستحب آن است كه دو سجده سهو بنمايد.
و احكام اين چند صورت در مسائلى گفته مى شود.
مـسـالـه 1246 - اگر انسان اشتباها يا به خيال اينكه نمازش تمام شده حرف بزند, بايد دو سجده سهو بجا آورد.
مساله 1247 - براى صدائى كه از آه كشيدن و سرفه كردن پيدا مى شود, سجده سهو واجب نيست , ولى اگر مثلا سهوا آخ يا آه بگويد, بايدسجده سهو نمايد.
مـساله 1248 - اگر چيزى را كه غلط خوانده دوباره به طور صحيح بخواند, براى دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نيست .
مـسـالـه 1249 - اگـر در نـماز سهوا مدتى حرف بزند و تمام آنها عرفا يك مرتبه حساب شود, دو سجده سهو بعد از سلام نماز كافى است .
مـسـالـه 1250 - اگـر سهوا تسبيحات اربعه را نگويد, احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.
مـسـاله 1251 - اگر در جائى كه نبايد سلام نماز را بگويد, سهوا بگويد (( السلام علينا وعلى عباد اللّه الـصـالحين )) يا بگويد (( السلام عليكم ))اگرچه (( ورحمة اللّه وبركاته )) را نگفته باشد, بايد دو سـجـده سهو بنمايد, ولى اگر اشتباها بگويد (( السلام عليك ايها النبي ورحمة اللّه وبركاته )), احتياط مستحب آن است كه دو سجده سهو بجا آورد.
مـسـالـه 1252 - اگـر در جائى كه نبايد سلام دهد, اشتباها هر سه سلام را بگويد, دو سجده سهو كافى است .
مساله 1253 - اگر يك سجده يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد, بايد برگردد و بجا آورد, و بعد از نماز بنابراحتياط واجب براى ايستادن بى جا دو سجده سهو بنمايد.
مـسـالـه 1254 - اگـر در ركـوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده , بايد بعد از سلام نماز بنابراحتياط سجده يا تشهد را قضا نمايد و بعد از آن دو سجده سهو نيز بجا آورد.
مـساله 1255 - اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمدا بجا نياورد, معصيت كرده و واجب است هرچه زودتر آن را انجام دهد, و چنانچه سهوا بجا نياورد, هر وقت يادش آمد بنابر احتياط بايد فورا انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.
مساله 1256 - اگر شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا نه , لازم نيست بجا آورد.
مـساله 1257 - كسى كه شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهارتا, اگر دو سجده بنمايد كافى است .
مـسـالـه 1258 - اگـر بداند يكى از دو سجده سهو را بجا نياورده , و تدارك ممكن نباشد, بايد دو سـجـده سـهـو بـجا آورد, و اگر بداند سهوا سه سجده كرده احتياط واجب آن است كه دوباره دو سجده سهو بنمايد.
دستور سجده سهو: مـسـالـه 1259 - دسـتـور سـجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز فورا نيت سجده سهو كند و پـيـشـانى را به چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد, و احوط اين است كه بگويد (( بسم اللّه وبـاللّه الـسـلام عـليك ا يها النبي ورحمة اللّه وبركاته )).
بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رودو ذكرى را كه گفته شد بگويد و بنشيند, و بعد از خواندن تشهد سلام دهد, و اگر در سجده عوض ذكر سابق بگويد (( بسم اللّه وباللّه اللهم صل على محمد وآل محمد )) كافى است .
قضاى سجده و تشهد فراموش شده مساله 1260 - سجده و تشهدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز, قضاى آن را بجا مى آورد, بـايـد تـمام شرائط نماز مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر را داشته باشد.
مساله 1261 - اگر سجده را چند دفعه فراموش كند, مثلا يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركـعت دوم فراموش نمايد, بايد بعد از نماز,قضاى هر دو را با سجده هاى سهوى كه احتياطا براى آنها لازم است بجا آورد.
مـسـالـه 1262 - اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند, مى تواند هر يكى را كه بخواهد اول قضا نمايد, اگرچه بداند كدام اول فراموش شده است .
مـسـاله 1263 - اگر دو سجده از دو ركعت فراموش نمايد, لازم نيست هنگام قضا مراعات ترتيب نمايد.
مساله 1264 - اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه اگر عمدا يا سهوا در نماز اتـفـاق بيفتد نماز باطل مى شود, مثلا پشت به قبله نمايد, احتياط واجب آن است كه بعد از قضاى سجده و تشهد دوباره نماز را بخواند.
مـسـاله 1265 - اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت آخر فراموش كرده , بايد برگشته و نماز را تمام نموده و دوسجده سهو براى سلام بى جا بجا آورد.
مـسـالـه 1266 - اگـر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود, مثل آنكه سهوا حرف بزند, بنابراحتياط واجب بايد سجده يا تشهد را قضا كند و غير از سجده سهوى كه براى قضاى سجده يا تشهد مى نمايد دو سجده سهو ديگربنمايد.
مساله 1267 - اگر نداند كه در نماز سجده را فراموش كرده يا تشهد را, بايد سجده را قضا نمايد و دو سجده سهو بجا آورد و احتياطا تشهد رانيز قضا نمايد.
مساله 1268 - اگر شك دارد كه سجده يا تشهد را فراموش كرده يا نه , واجب نيست قضا يا سجده سهو نمايد.
مساله 1269 - اگر بداند سجده يا تشهد را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد بجا آورده يا نه , احتياط واجب آن است كه آن را قضا نمايد.
مـساله 1270 - كسى كه بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد, اگر براى كار ديگر هم سجده سهو بر او واجب شود, بايد بعد از نماز سجده يا تشهدرا قضا نمايد, بعد سجده سهو را بجا آورد.
مـسـاله 1271 - اگر شك دارد كه بعد از نماز, قضاى سجده يا تشهد فراموش شده را بجا آورده يا نـه , چنانچه وقت نماز نگذشته , بايد سجده ياتشهد را قضا نمايد, و اگر وقت نماز گذشته , قضاى آن مستحب است .
كم و زياد كردن اجزاء و شرائط نماز مـسـاله 1272 - هرگاه چيزى از واجبات نماز را عمدا كم يا زياد كند اگرچه يك حرف آن باشد, نماز باطل است .