1203 - كم شدن ركن نافله را باطل مى كند , ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمى كند.
پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كـار را انـجـام دهـد و دوبـاره آن ركـن را بـجا آورد , مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره حمد را نخوانده بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
1204 - اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند, خواه ركن باشد يا غير ركن , چنانچه محل آن نگذشته , بايد بجا آورد , و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.
1205 - اگـر در نـمـاز مستحبى دو ركعتى گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود , بايد اعتنا نكند و نمازش صحيح است .
و اگـر گـمانش به دو ركعت يا كمتر برود , بايد بنابر احتياط واجب به همان گمان عمل كند , مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى رود , بايد احتياطا يك ركعت ديگر بخواند.
1206 - اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مى شود , يا يك سجده را فراموش نمايد , لازم نيست بعد از نماز , سجده سهو يا قضاى سجده را بجا آورد.
1207 - اگـر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه , چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيار وقت معين نـداشـته باشد بنا بگذارد كه نخوانده است و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده يا نه .
ولى اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه خوانده است يا نه , به شك خود اعتنا نكند.

( شكهاى صحيح ).
 

1208 - در نه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند , بايد فكر نمايد پس اگر يقين يا گـمـان به يك طرف پيدا كرد , همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند و گرنه به دستورهايى كه گفته مـى شود عمل نمايد , و آن نه صورت از اين قرار است : اول آنكه بعد از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت , بايد بنا بگذارد كه سه ركعت خوانده است و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز بنابر احتياط واجب يك ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
دوم شـك بين دو و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
سـوم شك بين دو و سه و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
چـهـارم شك بين چهار و پنج بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كـنـد و بـعـد از نماز دو سجده سهو بجا آورد بعيد نيست كه اين حكم جارى شود در هر موردى كه طرف كـمتر شك چهار ركعت باشد مثل شك بين چهار و شش و همچنين بعيد نيست در هر مورى كه شك كند بـيـن چـهار ركعت و كمتر از آن و زيادتر از آن پس از داخل شدن در سجده دوم , آنكه بتواند بنا را بر چهار بـگـذارد و وظـيفه هر دو شك را انجام دهد يعنى نماز احتياط بخواند از جهت احتمال آنكه از چهار ركعت كمتر خوانده باشد و بعد دو سجده سهو بياورد از جهت احتمال آنكه بيش از چهار ركعت آورده باشد.
و در هـر صـورت اگـر بعد از سجده اول و پيش از داخل شدن در سجده دوم , يكى از چهار شك گذشته براى او پيش آيد , نمازش باطل است .
پنجم شك بين سه و چهار , كه در هر جاى نماز باشد , بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم شك بين چهار و پنج در حال ايستادن , بايد بنشيند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
هـفـتـم شك بين سه و پنج در حال ايستادن , بايد بنشيند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
هـشـتـم شـك بين سه و چهار و پنج در حال ايستادن , بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز , دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
نـهـم شك بين پنج و شش در حال ايستادن , بايد بنشيند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو سجده سهو بجا آورد.
و نيز بنابر احتياط مستحب دو سجده سهو براى ايستادن بى جا در اين چهار صورت بجا آورد.
1209 - اگـر يـكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد چنانچه وقت نماز تنگ باشد كه نتواند نماز را از سر گيرد نبايد نماز را بشكند و بايستى به دستورى كه گفته شد عمل نمايد.
بـلـكه اگر وقت نماز وسعت هم داشته باشد احتياط مستحب آن است كه نماز را نشكند و به دستورى كه گفته شد عمل نمايد.
1210 - اگـر يكى از شكهايى كه نماز احتياط براى آنها واجب است در نماز پيش آيد , چنانچه انسان نماز را تـمام كند , احتياط مستحب آن است كه نماز احتياط را بخواند و بدون خواندن نماز احتياط , نماز را از سر نـگـيـرد , و اگـر پـيـش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند نماز را از سر بگيرد , نماز دومش هم بنابر احتياط باطل است , ولى اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند , مشغول نماز شود , نماز دومش صحيح است .
1211 - وقتى يكى از شكهاى باطل براى انسان پيش آيد , و بداند كه اگر به حالت بعدى منتقل شود براى او يقين يا گمان پيدا مى شود , در صورتى كه شك باطل او در دو ركعت اول نماز باشد , جايز نيست با حالت شك نماز را ادامه دهد , مثلا اگر در حال ايستادن شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر و بداند كه اگر بـه ركـوع رود بـه يـك طـرف يقين يا گمان پيدا مى كند جايز نيست با اين حال ركوع كند , و اما در بقيه شكهاى باطل ظاهرا مى تواند نماز را ادامه دهد تا يقين يا گمان براى او پيدا شود.
1212 - اگـر اول گـمانش به يك طرف بيشتر باشد , بعد دو طرف در نظر او مساوى شود , بايد به دستور شك عمل نمايد.
و اگـر اول دو طـرف در نـظـر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه او است بنا بگذارد , بعد گمانش به طرف ديگر برود , بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.
1213 - كسى كه نمى داند گماش به يك طرف بيشتر است يا هر دو طرف در نظر او مساوى است , بايد به دستور شك عمل كند.
1214 - اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدى داشته , كه مثلا دو ركعت خوانده يا سه ركعت , و بـنا را بر سه گذاشته , ولى نداند كه گمانش بخواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده , لازم نيست نماز احتياط را بخواند.
1215 - اگـر بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكى از شكهايى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مى باشد براى او پيش آيد , مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت , چنانچه به دستور آن شك عمل كند نمازش صحيح است , ولى اگر موقعى كه تشهد مى خواند يكى از آن شكها اتفاق بيفتد , چنانچه بر فرض علم به آنكه دو سجده را آورده بايد بنا مى گذاشت بر اينكه در ركعتى است كه تشهد ندارد , نمازش باطل است , همچون مثالى كه گذشت , و گرنه نمازش صحيح است , مثل اينكه شك كند دو ركعت خوانده يا چهار ركعت .
1216 - اگـر پيش از آنكه مشغول تشهد شود يا پيش از ايستادن - در ركعتهايى كه تشهد ندارد - شك كند كـه يـك يـا دو سـجده را بجا آورده يا نه , و در همان موقع يكى از شكهايى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است , برايش پيش آيد نمازش باطل است .
1217 - اگر موقعى كه ايستاده بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج شك كند و يادش بيايد كه يك يا دو سجده از ركعت پيش را بجا نياورده نمازش باطل است .
1218 - اگـر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد , مثلا اول شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت , بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت , بايد به دستور شك دوم عمل نمايد.
1219 - اگـر بـعـد از نـمـاز شـك كند كه در حال نماز مثلا بين دو و چهار شك كرده يا بين سه و چهار , مـى تواند به دستور هر دو شك عمل كند و نيز مى تواند نماز را بشكند و پس از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند آن را دوباره بخواند.
1220 - اگـر بـعـد از نـمـاز بفهمد كه در حال نماز شكى براى او پيش آمده , ولى نداند از شكهاى باطل يا صـحـيـح بوده , و اگر از شكهاى صحيح بوده نداند كدام قسم آن بوده است , جايز است نماز را بهم زده و دوباره بخواند.
1221 - كسى كه نشسته نماز مى خواند , اگر شكى كند كه بايد براى آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند , بايد يك ركعت نشسته بجا آورد.
و اگر شكى كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند , بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.
1222 - كـسى كه ايستاده نماز مى خواند , اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود , بايد مثل كسى كه نماز را نشسته مى خواند كه حكم آن در مساله پيش گفته شد , نماز احتياط را بجا آورد.
1223 - كـسـى كـه نـشسته نماز مى خواند , اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد , بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مى خواند عمل كند.

( دستور نماز احتياط ).
 

1224 - كـسـى كه نماز احتياط بر او واجب است , بعد از سلام نماز بايد فورا نيت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد , پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است , بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از دو سجده , يك ركعت ديگر مثل ركعت اول بجا آورد و بعد از تشهد سلام دهد.
1225 - نـماز احتياط سوره و قنوت ندارد و بايد بنابر احتياط لازم آن را آهسته بخوانند و نيت آن را به زبان نياورند و احتياط مستحب آن است كه بسم اللّه آن را هم آهسته بگويند.
1226 - اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد , نمازى كه خوانده درست بوده , لازم نيست نماز احتياط را بخواند و اگر در بين نماز احتياط بفهمد , لازم نيست آن را تمام نمايد.
1227 - اگـر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعتهاى نمازش كم بوده , چنانچه كارى كه نماز را بـاطـل مـى كـنـد انجام نداده , بايد آنچه را از نماز نخوانده بخواند و براى سلام بيجا بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد.
و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند , انجام داده , مثلا پشت به قبله كرده , بايد نماز را دوباره بجا آورد.
1228 - اگـر بعد از نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش به مقدار نماز احتياط بوده , مثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند , بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده , نمازش صحيح است .
1229 - اگـر بـعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز كمتر از نماز احتياط بوده , مثلا در شك بين دو و چهار , دو ركعت نماز احتياط بخواند , بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده , بايد نماز را دوباره بخواند.
1230 - اگـر بـعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر از نماز احتياط بوده , مثلا در شك بـيـن سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند , بعد بفهمد نماز را دو ركعت خوانده , چنانچه بعد از نماز احتياط كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده , مثلا پشت به قبله كرده بايد نماز را دوباره بخواند و اگر كـارى كـه نماز را باطل مى كند انجام نداده , احتياط لازم آن است كه در اين صورت نيز نمازش را دوباره بخواند و اكتفا به ضميمه كردن ركعت باقيمانده نكند.
1231 - اگر بين دو و سه و چهار شك كند و بعد از خواندن دو ركعت نماز احتياط ايستاده , يادش بيايد كه نماز را دو ركعت خوانده , لازم نيست دو ركعت نماز احتياط نشسته را بخواند.
1232 - اگر بين سه و چهار شك كند و موقعى كه يك ركعت نماز احتياط ايستاده را مى خواند يادش بيايد كـه نـماز را سه ركعت خوانده , بايد نماز احتياط را رها كند , و چنانچه پيش از داخل شدن در ركوع يادش آمـده باشد يك ركعت به طور متصل بخواند و نمازش صحيح است , و براى سلام زيادى بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد و اگر پس از داخل شدن در ركوع يادش آمده باشد بايد نماز را دوباره بخواند و بنابر احتياط نمى تواند اكتفا به ضميمه كردن ركعت باقيمانده نمايد.
1233 - اگـر بين دو و سه و چهار شك كند و موقعى كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده را مى خواند يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده , نظير آنچه در مساله گذشته گفته شد در اينجا جارى است .
1234 - اگر در بين نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر يا كمتر از نماز احتياط بوده , نظير آنچه در مساله ( 1232 ) گفته شد در اينجا مى آيد.
1235 - اگر شك كند نماز احتياطى را كه بر او واجب بوده , بجا آورده يا نه , چنانچه وقت نماز گذشته به شـك خود اعتنا نكند و اگر وقت دارد , در صورتى كه بين شك و نماز زياد طول نكشيده و كارى هم مثل رو گرداندن از قبله كه نماز را باطل مى كند انجام نداده , بايد نماز احتياط را بخواند.
و اگـر كـارى كه نماز را باطل مى كند بجا آورده يا بين نماز و شك او زياد طول كشيده بنابر احتياط لازم بايد نماز را دوباره بخواند.
1236 - اگر در نماز احتياط , بجاى يك ركعت دو ركعت بخواند , نماز احتياط باطل مى شود و بايد دوباره اصل نماز را بخواند و همچنين است - بنابر احتياط لازم - اگر در نماز احتياط ركنى را اضافه كند.
1237 - مـوقـعـى كـه مـشـغول نماز احتياط است اگر در يكى از كارهاى آن شك كند , چنانچه محل آن نـگذشته , بايد بجا آورد و اگر محلش گذشته , بايد به شك خود اعتنا نكند , مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه چنانچه به ركوع نرفته بايد بخواند و اگر به ركوع رفته بايد به شك خود اعتنا نكند.
1238 - اگـر در شماره ركعتهاى نماز احتياط شك كند , چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند , بـايد بنا را بر كمتر بگذارد و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند , بايد بنا را بر بيشتر بگذارد , مثلا موقعى كه مشغول خواندن دو ركعت نماز احتياط است , اگر شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت , چـون طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند , بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده و اگر شك كند كه يك ركـعـت خـوانده يا دو ركعت , چون طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند , بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است .
1239 - اگر در نماز احتياط چيزى كه ركن نيست سهوا كم يا زياد شود , سجده سهو ندارد.
1240 - اگر بعد از سلام نماز احتياط شك كند كه يكى از اجزاء يا شرايط آن را بجا آورده يا نه , به شك خود اعتنا نكند.
1241 - اگـر در نـماز احتياط , تشهد يا يك سجده را فراموش كند و در جاى خود تداركش ممكن نباشد , احتياط واجب آن است كه بعد از سلام نماز سجده را قضا نمايد.
1242 - اگـر نـماز احتياط و قضاى يك سجده يا دو سجده سهو بر او واجب شود , بايد اول نماز احتياط را بجا آورد.
1243 - حكم گمان در نماز نسبت به ركعات مثل حكم يقين است , مثلا اگر نداند كه يك ركعت خوانده يـا دو ركـعـت و گـمان داشته باشد كه دو ركعت خوانده بنا مى گذارد كه دو ركعت است و اگر در نماز چـهـار ركعتى گمان دارد كه چهار ركعت خوانده , نبايد نماز احتياط بخواند و اما نسبت به افعال گمان حكم شك را دارد , پس اگر گمان دارد ركوع كرده در صورتى كه داخل سجده نشده است , بايد آن را بجا آورد و اگـر گـمـان دارد حـمـد را نـخوانده , چنانچه در سوره داخل شده باشد اعتنا به گمان ننمايد و نمازش صحيح است .
1244 - حـكـم شك و سهو و گمان در نمازهاى واجب يوميه و نمازهاى واجب ديگر فرق ندارد , مثلا اگر در نـمـاز آيات شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت , چون شك او در نماز دو ركعتى است , نمازش بـاطل مى شود و اگر گمان داشته باشد كه دو ركعت يا يك ركعت است بر طبق گمان خود نماز را تمام مى نمايد.

( سجده سهو ).
 

1245 - بـراى پنج چيز بعد از سلام نماز , انسان بايد دو سجده سهو به دستورى كه بعدا گفته مى شود بجا آورد : اول آنكه در بين نماز , سهوا حرف بزند.
دوم جايى كه نبايد سلام نماز را بدهد , مثلا در ركعت اول سهوا سلام بدهد.
سوم آنكه تشهد را فراموش كند.
چهارم آنكه در نماز چهار ركعتى بعد از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركـعـت يـا شـك كـند كه چهار ركعت خوانده يا شش ركعت همچنانكه در مورد چهارم از شكهاى صحيح گذشت .
پنجم آنكه پس از نماز اجمالا بداند كه در نماز چيزى را اشتباها كم يا زياد كرده و نماز هم محكوم به صحت بـاشـد , در اين پنج مورد بايد - بنابر احتياط در مورد اول و دوم و پنجم و بنابر اقوى در سوم و چهارم - دو سـجده سهو بجا آورد , و احتياط مستحب آن است كه اگر يك سجده را فراموش كند يا اينكه در جايى كه بـايـد بايستد مثلا موقع خواندن حمد و سوره اشتباها بنشيند و در موقعى كه بايد بنشيند مثلا موقع تشهد اشتباها بايستد , دو سجده سهو بجا آورد.
بلكه براى هر چيزى كه در نماز اشتباها كم يا زياد كند دو سجده سهو بنمايد.
و احكام اين چند صورت در مسائل آينده گفته مى شود.
1246 - اگر انسان اشتباها يا به خيال اينكه نمازش تمام شده حرف بزند , بايد بنابر احتياط دو سجده سهو بجا آورد.
1247 - براى صدايى كه از سرفه كردن پيدا مى شود سجده سهو واجب نيست .
ولى اگر سهوا ناله بكند يا آه بكشد يا آه بگويد , بايد بنابر احتياط سجده سهو نمايد.
1248 - اگر چيزى را كه سهوا غلط خوانده دوباره به طور صحيح بخواند , براى دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نيست .
1249 - اگـر در نماز سهوا مدتى حرف بزند و تمام آنها عرفا يك مرتبه حساب شود , دو سجده سهو بعد از سلام نماز كافى است .
1250 - اگـر سـهـوا تسبيحات اربعه را نگويد , احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.
1251 - اگر در جايى كه نبايد سلام نماز را بگويد سهوا بگويد السلام علينا وعلى عباد اللّه الصالحين يا بگويد : الـسـلام عـليكم اگر چه ورحمة اللّه وبركاته را نگفته باشد بايد بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد , ولـى اگـر اشـتـبـاها بگويد : السلام عليك ايها النبي ورحمة اللّه وبركاته , احتياط مستحب آن است كه دو سجده سهو بجا آورد.
1252 - اگر در جايى كه نبايد سلام دهد اشتباها هر سه سلام را بگويد , دو سجده سهو كافى است .
1253 - اگر يك سجده يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد , بايد برگردد و بجا آورد و بعد از نماز بنابر احتياط مستحب براى ايستادن بيجا دو سجده سهو بنمايد.
1254 - اگـر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده , بايد بعد از سلام نماز سجده را قضا نمايد و براى تشهد دو سجده سهو بجا آورد.
1255 - اگـر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمدا بجا نياورد , معصيت كرده و بنابر احتياط واجب بايد هر چه زودتر آن را انجام دهد , و چنانچه سهوا بجا نياورد , هر وقت يادش آمد بايد فورا انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.
1256 - اگر شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا نه , لازم نيست بجا آورد.
1257 - كـسـى كـه شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا , اگر دو سجده بنمايد كافى است .
1258 - اگر بداند يكى از دو سجده سهو را بجا نياورده و تدارك ممكن نباشد بايد دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهوا سه سجده كرده , احتياط واجب آن است كه دوباره دو سجده سهو بنمايد.

( دستور سجده سهو ).
 

1259 - دسـتـور سـجـده سـهـو اين است كه بعد از سلام نماز فورا نيت سجده سهو كند و پيشانى را بنابر احتياط لازم بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و احتياط مستحب آن است كه در آن ذكر بگويد بهتر آن است كه بگويد : بسم اللّه و باللّه السلام عليك ايها النبي ورحمة اللّه وبركاته بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رود و ذكرى را كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از تشهد بگويد : السلام عليكم و اولى اين است و رحمة اللّه وبركاته را اضافه كند.

( قضاى سجده و تشهد فراموش شده ).
 

1260 - سـجـده و تـشـهـدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز , قضاى آن را بجا مى آورد , بايد تمام شرايط نماز مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر را داشته باشد.
1261 - اگـر سـجـده را چند دفعه فراموش كند , مثلا يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم فراموش نمايد , بايد بعد از نماز قضاى هر دو را بجا آورد و بهتر آن است احتياطا براى فراموشى هر كدام دو سجده سهو بجا آورد.
1262 - اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند , احتياطا براى فراموشى هر كدام دو سجده سهو بجا آورد.
1263 - اگر دو سجده از دو ركعت فراموش نمايد لازم نيست هنگام قضا مراعات ترتيب نمايد.
1264 - اگر بين سلام نماز و قضاى سجده كارى كند كه اگر عمدا يا سهوا در نماز اتفاق بيفتد نماز باطل مى شود , مثلا پشت به قبله نمايد , احتياط مستحب آن است كه بعد از قضاى سجده دوباره نماز را بخواند.
1265 - اگـر بـعـد از سـلام نـمـاز يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت آخر فراموش كرده , بايد برگشته و نماز را تمام نموده و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو براى سلام بيجا بجا آورد.
1266 - اگـر بـين سلام نماز و قضاى سجده كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود , مثل آنكه سهوا حرف بزند , بنابر احتياط واجب بايد اول سجده را قضا كند و بعد دو سجده سهو بنمايد.
1267 - اگـر نداند كه در نماز سجده را فراموش كرده يا تشهد را بايد سجده را قضا نمايد و دو سجده سهو بجا آورد , و احتياط مستحب آن است كه تشهد را نيز قضا نمايد.
1268 - اگر شك دارد كه سجده يا تشهد را فراموش كرده يا نه واجب نيست قضا يا سجده سهو نمايد.
1269 - اگر بداند سجده را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد يادش آمده و بجا آورده يا نه , احتياط مستحب آن است كه آن را قضا نمايد.
1270 - كـسى كه بايد سجده را قضا نمايد , اگر براى كارى سجده سهو بر او واجب شود , بايد بنابر احتياط بعد از نماز اول سجده را قضا نمايد , بعد سجده سهو را بجا آورد.
1271 - اگـر شـك دارد كـه بـعد از نماز قضاى سجده فراموش شده را بجا آورده يا نه , چنانچه وقت نماز نـگذشته , بايد سجده را قضا نمايد بلكه اگر وقت نماز هم گذشته باشد بنابر احتياط واجب بايد آن را قضا كند.

( كم و زياد كردن اجزاء و شرايط نماز).
 

1272 - هرگاه چيزى از واجبات نماز را عمدا كم يا زياد كند اگر چه يك حرف آن باشد , نماز باطل است .

1273 - اگـر به واسطه ندانستن مساله , چيزى از واجبات ركنى نماز را كم كند , نماز باطل است و اما كم كـردن واجـب غير ركنى يا زياد كردن ركن از جاهل قاصر يا كسى كه معتمد به حجت است , نماز را باطل نمى كند , و چنانچه به واسطه ندانستن مساله - هر چند از روى تقصير - حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را آهسته بخواند يا حمد و سوره نماز ظهر و عصر را بلند بخواند , يا در مسافرت نماز ظهر و عصر و عشا را چهار ركعتى بخواند , نمازش صحيح است .
1274 - اگـر در بـيـن نماز بفهمد وضو يا غسلش باطل بوده يا بدون وضو يا غسل مشغول نماز شده , بايد نماز را بهم بزند و دوباره با وضو يا غسل بخواند و اگر بعد از نماز بفهمد , بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل بجا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.
1275 - اگر بعد از رسيدن به ركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش را فراموش كرده , نمازش بنابر احـتـيـاط باطل است , و اگر پيش از رسيدن به ركوع يادش بيايد , بايد برگردد و دو سجده را بجا آورد و بـرخـيزد و حمد و سوره يا تسبيحات را بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز بنابر احتياط مستحب براى ايستادن بيجا دو سجده سهو بنمايد.
1276 - اگـر پـيـش از گـفـتـن السلام علينا و السلام عليكم يادش بيايد كه دو سجده ركعت آخر را بجا نياورده , بايد دو سجده را بجا آورد و دوباره تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد.
1277 - اگـر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز نخوانده , بايد مقدارى را كه فراموش كرده بجا آورد.
1278 - اگـر بـعـد از سـلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز را نخوانده , چنانچه كارى انـجـام داده كـه اگـر در نـمـاز عمدا يا سهوا اتفاق بيفتد نماز را باطل مى كند , مثلا پشت به قبله كرده , نمازش باطل است و اگر كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند , انجام نداده بايد فورا مقدارى را كه فراموش كرده بجا آورد و براى سلام زيادى بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد.
1279 - هـرگـاه بعد از سلام نماز عملى انجام دهد كه اگر در نماز عمدا يا سهوا اتفاق بيفتد نماز را باطل مـى كند , مثلا پشت به قبله نمايد و بعد يادش بيايد كه دو سجده آخر را بجا نياورده , نمازش باطل است و اگـر پـيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند , يادش بيايد بايد دو سجده اى را كه فراموش كرده بجا آورد , دوبـاره تـشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو براى سلامى كه اول گفته است بنمايد.
1280 - اگر بفهمد نماز را پيش از وقت خوانده , بايد دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد , و اگر بـفـهـمـد پـشـت به قبله خوانده چنانچه وقت نگذشته باشد بايد دوباره بخواند و اگر وقت گذشته باشد چـنانچه مردد بوده قضا لازم است و گرنه قضا لازم نيست و اگر بفهمد نماز را بين طرف راست و طرف چپ قبله بجا آورده , در صورتى كه بعد از گذشتن وقت باشد قضا ندارد , ولى اگر پيش از گذشتن وقت بـاشد در صورتى كه در انحراف از قبله معذور نبوده مثل اينكه در جستجوى طرف قبله كوتاهى كرده بايد بنابر احتياط نماز را دوباره بخواند.

( نماز مسافر ).
 

1/1280 - مـسـافـر بـايد نماز ظهر و عصر و عشا را با هشت شرط شكسته بجا آورد يعنى دوركعت بخواند :
شـرط اول آنكه سفر او كمتر از هشت فرسخ شرعى نباشد , و فرسخ شرعى مقدارى كمتر از پنج كيلومتر و نيم است .
1281 - كـسى كه رفتن و برگشتن او مجموعا هشت فرسخ است , خواه رفتن يا برگشتنش كمتر از چهار فرسخ باشد يا نباشد , بايد نماز را شكسته بخواند.
بـنـابـر ايـن اگـر رفـتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ , يا به عكس باشد , بايد نماز را شكسته يعنى دو ركعتى بخواند.
1282 - اگر رفتن و برگشتن هشت فرسخ باشد اگر چه روزى كه مى رود , همان روز يا شب آن برنگردد , بايد نماز را شكسته بخواند , ولى بهتر آن است كه در اين صورت احتياط كرده تمام را نيز بخواند.
1283 - اگـر سـفـر مختصرى از هشت فرسخ كمتر باشد يا انسان نداند كه سفر او هشت فرسخ است يا نه , نـبـايـد نماز را شكسته بخواند و چنانچه شك كند كه سفر او هشت فرسخ است يا نه , تحقيق كردن برايش لازم نيست و بايد نمازش را تمام بخواند.
1284 - اگـر يـك عـادل يـا شخص موثقى خبر دهد كه سفر انسان هشت فرسخ است و انسان به گفته او اطمينان پيدا كند , بايد نماز را شكسته بخواند.
1285 - كـسى كه يقين دارد سفر او هشت فرسخ است , اگر نماز را شكسته بخواند و بعد بفهمد كه هشت فرسخ نبوده , بايد آن را چهار ركعتى بجا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.
1286 - كـسى كه يقين دارد سفرش بجايى را كه مى خواهد برود هشت فرسخ نيست يا شك دارد كه هشت فرسخ هست يا نه , چنانچه در بين راه بفهمد كه سفر او هشت فرسخ بوده , اگر چه كمى از راه باقى باشد , بـايـد نـماز را شكسته بخواند و اگر تمام خوانده بايد دوباره شكسته بجا آورد ولى اگر وقت گذشته لازم نيست قضا نمايد.