مسأله 1094 ـ كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و پيشانى را طورى بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ولى اگر مُهر را بالا بياورد و به پيشانى بچسباند سجده صحيح نيست. اما كف دست ها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بايد به زمين بگذارد.
مسأله 1095 ـ كسى كه هيچ نمى تواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد، و در هردو صورت احتياط آن است كه اگر مى تواند مهر را بلند كند و بر پيشانى بگذارد، و اگر با سر يا چشمها هم نمى تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1096 ـ كسى كه نمى تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مى تواند براى سجده با سر اشاره كند و اگر نمى تواند با چشمها اشاره نمايد (يعنى آن را به قصد سجده مى بندد و به نيّت سر برداشتن باز مى كند)، و اگر اين را هم نمى تواند در قلب نيّت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى

[182]

سجده اشاره نمايد.
مسأله 1097 ـ اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد نبايد بگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يك سجده حساب مى شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يك سجده حساب مى شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد.
مسأله 1098 ـ جائى كه انسان بايد تقيّه كند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده كند و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود ولى اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود دارد و بتواند طورى بر آن سجده كند كه خلاف تقيه نباشد بايد بر آن سجده نمايد.
مسأله 1099 ـ اگر روى چيزى كه بدن روى آن آرام نمى گيرد سجده كند باطل است ولى روى تشك پر يا چيز ديگرى كه بعد از سر گذاشتن و مقدارى پائين رفتن آرام مى گيرد سجده كند اشكال ندارد.
مسأله 1100 ـ اگر انسان ناچار شود كه در زمين گِل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقّت ندارد، بايد سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد و اگر مشقّت دارد مى تواند در حالى كه ايستاده، براى سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم به جا آورد، نمازش صحيح است.
مسأله 1101 ـ بعد از سجده دوّم در جائى كه تشهّد واجب نيست مثل ركعت سوّم نماز ظهر و عصر و عشا بهتر است لحظه اى بنشيند سپس براى ركعت بعد برخيزد و اين عمل را جلسه استراحت مى گويند.
چيزهايى كه سجده بر آنها صحيح است
مسأله 1102 ـ بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراكى كه از زمين مى رويد مانند چوب و برگ درخت سجده كرد، و سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى صحيح نيست و نيز سجده كردن بر چيزهاى معدنى مانند: فلزّات، طلا و نقره، عقيق و فيروزه باطل است اما سجده كردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشكال ندارد.

[183]

مسأله 1103 ـ سجده كردن بر برگ درخت مو اگر تازه باشد جايز نيست ولى پس از خشك شدن مى توان بر آن سجده كرد.
مسأله 1104 ـ سجده بر چيزهائى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوانات است مثل علف و كاه، صحيح است.
مسأله 1105 ـ سجده بر گلهائى كه خوراكى نيستند صحيح است ولى سجده بر دواهاى خوراكى كه از زمين مى رويد مانند گل بنفشه و گل گاوزبان، صحيح نيست.
مسأله 1106 ـ سجده بر گياهى كه خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس، صحيح نيست ولى سجده بر توتون جايز است.
مسأله 1107 ـ سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحيح است بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلى و مانند آن هم مى شود سجده كرد.
مسأله 1108 ـ اگر كاغذ را از چيزى كه سجده بر آن صحيح است مثلاً از كاه يا چوب ساخته باشند مى شود بر آن سجده كرد و سجده بر كاغذى كه از پنبه تهيّه مى شود اشكال ندارد ولى بنابر احتياط واجب بر كاغذى كه از حرير و ابريشم ساخته مى شود نمى شود سجده كرد.
مسأله 1109 ـ براى سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيدالشّهداء(عليه السلام)مى باشد و بعد از آن خاك، بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گياه است.
مسأله 1110 ـ اگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است ندارد، يا اگر دارد به واسطه سرما يا گرماى زياد يا تقيّه و مانند اينها نمى تواند بر آن سجده كند، بايد به لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند و اگر لباسش از چيز ديگر است بر همان لباس سجده كند، و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آن هم ممكن نباشد بنابر احتياط به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
مسأله 1111 ـ سجده بر گل و خاك سستى كه پيشانى روى آن آرام نمى گيرد اگر بعد از آنكه مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشكال ندارد.
مسأله 1112 ـ اگر در سجده اوّل مهر به پيشانى بچسبد و بدون اينكه مهر را بردارد دوباره به سجده رود اشكال ندارد و دو سجده حساب مى شود ولى بهتر است مهر را از پيشانى جدا كند.
مسأله 1113 ـ اگر در بين نماز چيزى كه بر آن سجده مى كند گم شود و چيزى

[184]

كه سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد و در جاى ديگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود داشته باشد بايد نماز را بشكند، و اگر وقت تنگ باشد يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود نداشته باشد بايد به لباسش اگر از پنبه يا كتان است سجده كند و اگر از چيز ديگرى است بر همان لباسش سجده كند و اگر آن هم ممكن نيست بر پشت دست و اگر آن هم نمى شود بنابر احتياط به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
مسأله 1114 ـ هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است اگر ممكن باشد بايد پيشانى را از روى آن بروى چيزى كه سجده بر آن صحيح است بكشد و اگر وقت تنگ است به دستورى كه در مسأله پيش گفته شد عمل كند.
مسأله 1115 ـ اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است اشكال ندارد.
مسأله 1116 ـ سجده كردن براى غير خداوند متعال حرام مى باشد و بعضى از مردم عوام كه مقابل قبر امامان «(عليهم السلام)» پيشانى را به روى زمين مى گذارند اگر براى شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد وگرنه حرام است.
مستحبّات و مكروهات سجده
مسأله 1117 ـ در سجده چند چيز مستحب است:
1) كسى كه ايستاده نماز مى خواند بعد از آنكه سر از ركوع برداشت و كاملاً ايستاد، و كسى كه نشسته نماز مى خواند بعد از آنكه كاملاً نشست براى رفتن به سجده تكبير بگويد.
2) موقعى كه مرد مى خواهد به سجده برود، اوّل دستها را و زن اوّل زانوها را به زمين بگذارد.
3) علاوه بر پيشانى، بينى را به مُهر يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد.
4) در حال سجده انگشتان دست را بهم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى كه سر انگشتان رو به قبله باشد.

[185]

5) در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد، يكى از دعاهاى مناسب در سجده اين است:
يا خَير المسئوُلينَ وَيا خَيْرَ الْمُعْطينَ اُرزُقْنى وَارْزُقْ عِيالى مِنْ فَضْلِكَ فَاِنَّكَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظيمِ.
يعنى: اى بهترين كسى كه از او سئوال مى كنند و اى بهترين عطا كنندگان، روزى بده به من و عيال من از فضل خودت، پس به درستى كه تو داراى فضل بزرگى.
6) بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد، (و اين را تورّك گويند).
7) بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تكبير بگويد.
8) بعد از سجده اوّل بدنش كه آرام گرفت اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَاَتُوبُ اليه بگويد.
9) سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.
10) براى رفتن به سجده دوّم، در حال آرامى بدن «الله اكبر» بگويد.
11)در سجده ها صلوات بفرستد.
12)در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد.
13)مردها آرنجها و شكم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شكم را به زمين بگذارند و اعضاء بدن را به يكديگر بچسبانند.
و مستحبّات ديگر سجده در كتابهاى مفصّل گفته شده است.
مسأله 1118 ـ قرآن خواندن در سجده مكروه است. و نيز مكروه است براى برطرف كردن گرد و غبار، جاى سجده را فوت كند. و اگر در اثر فوت كردن دو حرف از دهان بيرون آيد نماز باطل است. و غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصّل گفته شده است.
سجده واجب قرآن
مسأله 1119 ـ در چهار سوره از قرآن مجيد آيه سجده است «سوره هاى وَالنَّجم(53) اِقرَأْ(96) ـ والم تنزيل(32) و حم سجده(41)» وهرگاه انسان آيه سجده را بخواند يا گوش كند بايد فوراً به سجده رود، و اگر فراموش كرد هر زمان يادش آيد سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلكه آيه سجده به گوشش بخورد بنابر احتياط

[186]

واجب بايد سجده كند.
مسأله 1120 ـ اگر انسان موقعى كه آيه سجده را مى خواند، از ديگرى هم بشنود بايد دو سجده انجام دهد.
مسأله 1121 ـ در غير نماز اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند يا به آن گوش بدهد بايد سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.
مسأله 1122 ـ اگر آيه سجده را از صدا و سيما يا ضبط صوت يا رايانه بشنود لازم نيست سجده كند، بلى اگر به صورت مستقيم از صدا و سيما پخش شود، مثل اينكه از بلندگو بشنود بايد سجده كند.
مسأله 1123 ـ بنابر احتياط واجب در سجده واجب قرآن، نمى شود بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى سجده كرد ولى ساير شرايطى كه در سجده نماز لازم است در اين سجده واجب نيست.
مسأله 1124 ـ در سجده واجب قرآن بايد طورى عمل كند كه بگويند سجده كرد يعنى نيّت و صورت ظاهرى سجده كفايت مى كند.
مسأله 1125 ـ هرگاه در سجده قرآن پيشانى را به قصد سجده به زمين بگذارد، اگرچه ذكر نگويد كافى است و گفتن ذكر مستحب است و بهتر است بگويد:
لااِلهَ الاّ اللهُ حَقّاً حَقّاً، لااِلهَ الاّ اللهُ اِيماناً وَتَصديقاً، لااِلهَ الاّ الله عبوديّةً وَرِقّاً سَجَدتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً، لامُسْتَنْكِفاً وَلا مُستَكبِراً بَلْ اَنَا عَبْدُ ذَلِيلٌ ضَعيفٌ خائِفٌ مُسْتَجيرٌ.
مسأله 1126 ـ سجده واجب قرآن، تكبيرة الاحرام، تشهّد و سلام ندارد ليكن احتياط واجب آن است كه پس از سر برداشتن از سجده، تكبير بگويد.

تشهّد

مسأله 1127 ـ در ركعت دوّم تمام نمازهاى واجب و ركعت سوّم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا بايد انسان بعد از سجده دوّم بنشيند و در حال آرام بودن بدن تشهد بخواند يعنى بگويد: اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ اَللّهُمَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد.

[187]

مسأله 1128 ـ كلمات تشهد بايد به عربى صحيح و به طورى كه معمول است پشت سرهم گفته شود.
مسأله 1129 ـ اگر تشهّد را فراموش كند و بايستد و پيش از ركوع يادش بيايد كه تشهّد را نخوانده بايد بنشيند و تشهّد را بخواند و دوباره بايستد و آنچه بايد در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد، بايد نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز، تشهّد را قضا كند، و براى تشهّد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد.
مسأله 1130 ـ مستحبّ است در حال تشهد بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را به كف پاى چپ بگذارد و پيش از تشهّد بگويد: اَلْحَمْدُالله يا بگويد: بِسْمِ الله وَبِالله وَالْحَمْدُللهِ وَخَيْرُ الأسماءِللهِ، و نيز مستحب است دستها را بر رانها بگذارد و انگشتها را به يكديگر بچسباند و به دامان خود نگاه كند و بعد از تمام شدن تشهّد بگويد: وَتَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ.
مسأله 1131 ـ مستحب است زنها در وقت خواندن تشهّد، رانها را به هم بچسبانند.

سلام نماز

مسأله 1132 ـ بعد از تشهّد ركعت آخر نماز، مستحبّ است در حالى كه نشسته و بدن آرام است بگويد: اَلسَّلامُ عَلَيكَ اَيُّها النَّبِىُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهْ و بعد از آن بايد بگويد: اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَة اللهِ وَبَرَكاتُهْ يا بگويد :اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَعَلَى عِبادِالله الصَّالِحينَ ولى اگر اين سلام را بگويد احتياط واجب آن است كه بعد از آن اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَة اللهِ وَبَرَكاتُه را هم بگويد.
مسأله 1133 ـ اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه صورت نماز بهم نخورده و كارى هم كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده، بايد سلام را بگويد و نمازش صحيح است.
مسأله 1134 ـ اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه صورت نماز بهم خورده است چنانچه پيش از آنكه صورت نماز بهم بخورد كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده باشد نمازش صحيح است و اگر پيش از آنكه صورت نماز بهم بخورد كارى كه عمدى و سهوى آن

[188]

نماز را باطل مى كند انجام داده باشد نمازش باطل است.

ترتيب

مسأله 1135 ـ اگر عمداً ترتيب نماز را بهم بزند، مثلاً سوره را پيش از حمد بخواند يا سجود را پيش از ركوع بجا آورد، نماز باطل مى شود.
مسأله 1136 ـ اگر ركنى از نماز را فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد، مثلاً پيش از آنكه ركوع كند دو سجده نمايد، نماز باطل است.
مسأله 1137 ـ اگر ركنى را فراموش كند و چيزى را كه بعد از آن است و ركن نيست بجا آورد مثلاً پيش از آنكه دو سجده كند تشهّد بخواند بايد ركن را بجا آورد و آنچه را اشتباهاً پيش از آن خوانده دوباره بخواند، و بنابر احتياط واجب براى هر زياده دو سجده سهو بجا آورد.
مسأله 1138 ـ اگر چيزى را كه ركن نيست فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد مثلاً حمد را فراموش كند و مشغول ركوع شود نمازش صحيح است و براى حمد فراموش شده بنابر احتياط واجب دو سجده سهو بجا آورد.
مسأله 1139 ـ اگر چيزى را كه ركن نيست فراموش كند و چيزى را كه بعد از آن است و آن هم ركن نيست بجا آورد مثلاً حمد را فراموش كند و سوره را بخواند چنانچه مشغول ركن بعد شده باشد مثلاً در ركوع يادش بيايد كه حمد را نخوانده بايد بگذرد و نماز او صحيح است و براى هر واجب فراموش شده بنابر احتياط واجب دو سجده سهو بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد نشده باشد بايد آنچه را فراموش كرده بجا آورده و بعد از آن چيزى را كه اشتباهاً جلوتر خوانده دوباره بخواند و براى زياده بنابر احتياط واجب دو سجده سهو انجام دهد.
مسأله 1140 ـ اگر سجده اوّل را به خيال اينكه سجده دوّم است يا سجده دوّم را به خيال اينكه سجده اوّل است بجا آورد نماز صحيح است و سجده اوّل او سجده اوّل و سجده دوّم او سجده دوّم حساب مى شود.

مُـوالات

مسأله 1141 ـ انسان بايد نماز را با موالات بخواند يعنى كارهاى نماز مانند ركوع و سجود و تشهّد را پشت سرهم بجا آورد و چيزهائى را كه در نماز مى خواند به طورى

[189]

كه معمول است پشت سر هم بخواند و اگر به قدرى بين آنها فاصله بياندازد كه نگويند نماز مى خواند نمازش باطل است گرچه به طور سهوى باشد.
مسأله 1142 ـ اگر در نماز عمداً بين حرفها يا كلمات فاصله بياندازد و فاصله به قدرى نباشد كه صورت نماز از بين برود نمازش باطل نمى شود، و اگر سهواً باشد چنانچه مشغول ركن بعد نشده باشد بايد آن حرفها يا كلمات را به طور معمول بخواند و اگر مشغول ركن بعد شده باشد، نمازش صحيح است مگر در تكبيرة الاحرام كه اگر فاصله بين كلمات آن به قدرى باشد كه از صورت تكبيرة الاحرام خارج شود نماز باطل است.
مسأله 1143 ـ طول دادن ركوع و سجود و قنوت و خواندن سوره هاى بزرگ، موالات را بهم نمى زند.

قنــوت

مسأله 1144 ـ در تمام نمازهاى واجب و مستحب پيش از ركوع ركعت دوّم مستحب است قنوت بخواند، و در نماز وتر با آنكه يك ركعت مى باشد، خواندن قنوت پيش از ركوع مستحبّ است. و نماز جمعه در هر ركعت يك قنوت دارد; در ركعت اوّل پيش از ركوع و در ركعت دوّم بعد از ركوع. و نماز آيات پنج قنوت و نماز عيد فطر و قربان در ركعت اوّل پنج قنوت و در ركعت دوّم چهار قنوت دارد.
مسأله 1145 ـ اگر بخواهد قنوت بخواند بنابر احتياط واجب بايد دستها را مقابل صورت بلند كند و مستحب است كف آنها را رو به آسمان و پهلوى هم نگهدارد و غير از شست، انگشتهاى ديگر را به هم بچسباند و به كف دستها نگاه كند.
مسأله 1146 ـ در قنوت هر ذكرى بگويد، اگرچه يك «سُبْحانَ اللهِ» باشد كافى است و بهتر است بگويد: لااِلهَ الاّاللهُ الْحَليمُ الْكَريمُ لااِلهَ الاَّ اللهُ العَلِىُّ العَظيمُ سُبْحانَ اللهِ رَبِّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَرَبِّ اَلاَْرْضينَ السَّبْعِ وَما فيهنَّ وَما بَيْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ العَظيمِ وَالْحَمْدُللهِ رَبِّ العالَمينَ.
مسأله 1147 ـ مستحب است انسان قنوت را بلند بخواند، ولى براى كسى كه نماز را به جماعت مى خواند اگر امام جماعت صداى او را بشنود، بلند خواندن قنوت مستحب نيست.
مسأله 1148 ـ اگر عمداً قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش كند و پيش از

[190]

آنكه به اندازه ركوع خم شود يادش بيايد، مستحب است بايستد و بخواند، و اگر در ركوع يادش بيايد، مستحب است بعد از ركوع قضا كند و اگر در سجده يادش بيايد، مستحب است بعد از سلام نماز قضا نمايد.

ترجمه نماز

1 ـ ترجمه سوره حمد
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم يعنى ابتدا مى كنم بنام خداوندى كه در دنيا بر مؤمن و كافر رحم مى كند و در آخرت بر مؤمن رحم مى نمايد.
اَلْحَمْدُللهِ رَبِّ العالَمين يعنى ثنا مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده همه موجودات است.
الرَّحمن الرَّحيم يعنى در دنيا بر مؤمن و كافر و در آخرت بر مؤمن رحم مى كند.
مالِكَ يَومِ الدّين يعنى پادشاه و صاحب اختيار روز قيامت است.
ايّاكَ نَعْبُدُ وَايّاكَ نَسْتَعينْ يعنى فقط تو را عبادت مى كنيم و فقط از تو كمك مى خواهيم.
اِهْدِنا الصِّراطَ المُسْتَقيم يعنى هدايت كن ما را به راه راست كه آن دين اسلام است.
صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ يعنى به راه كسانى كه به آنان نعمت دادى كه آنان پيغمبران و جانشينان پيغمبران هستند.
غَيْرِ الْمَغْضوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَالضّالّين يعنى نه به راه كسانى كه غضب كرده اى بر ايشان و نه آن كسانى كه گمراهند.
2 ـ ترجمه سوره قل هوالله احد
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم قُلْ هُوَاللهُ اَحَد يعنى بگو اى محمّد(صلى الله عليه وآله) كه خداوند، خدائى است يگانه.
اَللهُ الصَّمَد يعنى خدائى كه از تمام موجودات بى نياز است.

[191]

لَمْ يَلِدْوَلَمْ يوُلَدْ فرزند ندارد و فرزند كسى نيست.
وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفوُاً اَحَد يعنى هيچ كس از مخلوقات، مثل او نيست.
3 ـ ترجمه ذكر ركوع و سجود و ذكرهائى كه بعد از آنها مستحب است
سُبْحانَ رَبّى الْعَظيمِ وَبِحَمْدِه يعنى پروردگار بزرگ من از هر عيب و نقصى پاك و منزّه است و من مشغول ستايش او هستم.
سُبْحانَ رَبّى الاعَلى وَبِحَمْدِه يعنى پروردگار من كه از همه كس بالاتر مى باشد از هر عيب و نقصى پاك و منزّه است و من مشغول ستايش او هستم.
سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَه يعنى خدا بشنود و بپذيرد ثناى كسى كه او را ستايش مى كند.
اَسْتَغْفِراللهِ رَبّى وَاَتُوبُ اِلَيْه يعنى طلب آمرزش و مغفرت مى كنم از خداوندى كه پرورش دهنده من است و من به طرف او بازگشت مى نمايم.
بِحَولِ الله وَقُوّتِه اَقوُمُ وَاَقْعُد يعنى به يارى خداوند متعال و قوه او برمى خيزم و مى نشينم.
4 ـ ترجمه قنوت
لااِلهَ الاّاللهُ الْحَليمُ الْكَريمْ يعنى نيست خدائى سزاوار پرستش مگر خداى يكتاى بى همتائى كه صاحب حلم و كرم است.
لااِلهَ الاَّ اللهُ العَلِىُّ العَظيمْ يعنى نيست خدائى سزاوار پرستش مگر خداى يكتاى بى همتائى كه بلند مرتبه و بزرگ است.
سُبْحانَ اللهِ رَبِّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَرَبِّ اَلاَْرْضينَ السَّبْع يعنى پاك و منزّه است خداوندى كه پروردگار هفت آسمان و پروردگار هفت زمين است.
وَما بَيْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ العَظيم يعنى پروردگار هر چيزى است كه در آسمانها و زمينها و مابين آنهاست و پروردگار عرش بزرگ است.
وَالْحَمْدُللهِ رَبِّ العالَمينَ يعنى حمد و ثنا مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده تمام موجودات است.

[192]

5 ـ ترجمه تسبيحات اربعة
سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُللهِ وَلااِلهَ اِلاّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَر يعنى پاك و منزّه است خداوند تعالى و ثنا مخصوص اوست و نيست خدائى سزاوار پرستش مگر خداى بى همتا و بزرگتر است از اينكه او را وصف كنند.
6 ـ ترجمه تشهد و سلام
اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاّاللهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ يعنى ستايش مخصوص پروردگار است و شهادت مى دهم كه خدائى سزاوار پرستش نيست مگر خدائى كه يگانه است و شريك ندارد.
وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ يعنى شهادت مى دهم كه محمّد(صلى الله عليه وآله) بنده خدا و فرستاده اوست.
اَللّهُمَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد يعنى خدايا رحمت بفرست بر محمّد و آل محمّد.
وَتَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَارْفَعْ دَرَجَتَه يعنى قبول كن شفاعت پيغمبر را و درجه آن حضرت را نزد خود بلند كن.
اَلسَّلامُ عَلَيكَ اَيُّها النَّبِىُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهْ يعنى سلام بر تو اى پيغمبر و رحمت و بركات خدا بر تو باد.
اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَعَلَى عِبادِالله الصَّالِحين يعنى سلام از خداوند عالم بر ما نمازگزاران و تمام بندگان خوب او.
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَة اللهِ وَبَرَكاتُه يعنى سلام و رحمت و بركات خداوند بر شما مؤمنين باد.

تعقيب نماز

مسأله 1149 ـ مستحب است انسان بعد از نماز مقدارى مشغول تعقيب يعنى خواندن ذكر و دعا و قرآن شود. و بهتر است پيش از آنكه از جاى خود حركت كند و وضو و غسل و تيمّم او باطل شود، رو به قبله تعقيب را بخواند و لازم نيست تعقيب به عربى باشد ولى بهتر است چيزهايى را كه در كتابهاى دعا دستور داده اند بخواند و از

[193]

تعقيب هائى كه خيلى سفارش شده است، تسبيح حضرت زهرا سلام الله عليها است كه بايد به اين ترتيب گفته شود: 34 مرتبه الله اكبر، 33 مرتبه الحمدالله 33 مرتبه سبحان الله. و مى شود سبحان الله را پيش از الحمدالله گفت ولى بهتر است بعد از الحمدالله گفته شود.
مسأله 1150 ـ مستحب است بعد از نماز، سجده شكر نمايد و همين قدر كه پيشانى را به قصد شكر بر زمين بگذارد كافى است، ولى بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه شُكْراًاللهِ يا شُكْراً يا عَفواً بگويد و نيز مستحب است، هر وقت نعمتى به انسان مى رسد يا بلائى از او دور مى شود سجده شكر بجا آورد.

صلوات بر پيغمبر

مسأله 1151 ـ هروقت انسان اسم مبارك حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) مانند محمّد و احمد يا لقب و كنيه آن جناب مثل مصطفى و ابوالقاسم را بگويد يا بشنود، اگرچه در نماز باشد، مستحب است صلوات بفرستد.