(مسأله 2816) خواستگارى و وعده ازدواج ايجاد محرميّت يا زناشويى نمى كند، اگرچه مهريه اى كه براى زمان عقد تعيين شده است از پيش پرداخت شده باشد; بنابراين هر يك از زن و مرد قبل از عقد ازدواج مى توانند از آن منصرف شوند و طرف ديگر نمى تواند او را مجبور به ازدواج كند.

(مسأله 2817) هر يك از نامزدها مى توانند در صورت به هم خوردن نامزدى، هدايايى را كه براى وصلت مورد نظر به طرف ديگر يا پدر و مادر او داده است، مطالبه كند و در صورتى كه عين آنها موجود نباشد، مى تواند بهاى هدايايى را كه عادتاً نگهداشته مى شود مطالبه نمايد، مگر اين كه هدايا بدون تقصير طرف ديگر تلف شده باشند.

(مسأله 2818) اگر در دوران نامزدى يكى از طرفين بميرد، طرف ديگر نمى تواند هدايايى را كه در مسأله قبل گفته شد مطالبه نمايد.

(مسأله 2819) سزاوار است هر يك از زن و مرد قبل از وصلت يا قبل از پاسخ به خواستگارى، آزمايشات پزشكى مربوط به صحّت زناشويى را انجام دهند.

احكام عقد

[480]

بايد وكيل بگيرند.

(مسأله 2821) وكيل لازم نيست مرد باشد و زن هم مى تواند براى خواندن صيغه عقد از طرف ديگرى وكيل شود.

(مسأله 2822) زن و مرد تا يقين نكنند كهوكيل آنها صيغه را خوانده است، نمى توانند به يكديگر نگاه محرمانه نمايند، و گمان به اين كه وكيل صيغه را خوانده است كفايت نمى كند، ولى اگر وكيل بگويد: «صيغه را خوانده ام» كافى است.

(مسأله 2823) اگر زن كسى را وكيل كند كه مثلاً دو ماه او را به عقد مردى درآورد و ابتداى دو ماه را معيّن نكند، در صورتى كه از گفته زن معلوم شود كه به وكيل اختيار كامل داده، آن وكيل مى تواند هر وقت كه بخواهد او را دو ماه به عقد آن مرد در آورد، و اگر معلوم باشد كه زن روز يا ساعت معيّنى را قصد كرده، بايد صيغه را مطابق قصد او بخواند.

(مسأله 2824) يك نفر مى تواند براى خواندن صيغه عقد دائم يا موقّت از طرف دو نفر وكيل شود، همچنين انسان مى تواند از طرف زن وكيل شود و او را براى خود به طور دائم يا موقّت عقد كند، ولى احتياط مستحب آن است كه عقد را دو نفر بخوانند، خصوصاً در موردى كه وكيل شود كه زن را براى خود عقد نمايد.

دستور خواندن عقد دائم

(مسأله 2825) اگر صيغه عقد دائم را خود زن و مرد بخوانند و اوّل زن به قصد انشا بگويد: «زَوَّجْتُكَ نَفْسِى عَلَى الصَّداقِ الْمَعْلُومِ» يعنى: «خود را زن تو نمودم به مهرى كه معيّن شده» و بدون فاصله مرد بگويد: «قَبِلْتُ التَّزوِيجَ عَلَى الصَّداقِ المَعْلُومِ» يعنى: «قبول كردم ازدواج را به مهرى كه معين شده» عقد صحيح است; و اگر ديگرى را وكيل كنند كه از طرف آنها صيغه عقد را بخواند، چنانچه مثلاً اسم مرد «احمد» و اسم زن «فاطمه» باشد و وكيل زن خطاب به وكيل مرد با قصد انشا بگويد: «زَوَّجْتُ مُوكِّلَتِى فاطِمَةَ مُوَكِّلَكَ أحْمَدَ عَلَى الصَّداقِ الْمَعْلُومِ»، يعنى: «موكّل خودم فاطمه را به زوجيّت موكّل تو احمد در آوردم به مهرى كه معين شده» و بدون فاصله وكيل مرد بگويد: «قَبِلْتُ لِمُوَكِّلِى أحْمَدَ عَلَى الصَّداقِ المَعلُومِ» يعنى: «قبول كردم ازدواج را براى موكّلم احمد به مهرى كه معين شده»، عقد صحيح مى باشد.

[481]

(مسأله 2826) اگر يك نفر از طرف مرد و زن در خواندن صيغه عقد دائم وكيل شود، چنانچه مثلاً اسم مرد «احمد» و اسم زن «فاطمه» باشد و وكيل به قصد انشا بگويد: «زَوَّجْتُ مُوكِّلِى أَحْمَدَ مُوَكِّلَتِى فاطمَةَ عَلَى الصَّداقِ الْمَعْلومِ» يعنى: «موكّل خودم فاطمه را به زوجيّت موكّل خود احمد در آوردم به مهرى كه معيّن شده» و بدون فاصله به قصد انشا بگويد: «قَبِلْتُ التَّزْويجَ لِمُوكِّلِى أَحْمَدَ عَلىَ الصَّداقِ الْمَعْلُومِ» يعنى: «قبول كردم ازدواج را براى موكّلم احمد به مهرى كه معيّن شده»، عقد صحيح مى باشد.

دستور خواندن عقد موقّت

(مسأله 2827) اگر خود زن و مرد بخواهند صيغه عقد موقّت را بخوانند، بعد از آن كه مدّت و مَهر را معيّن كردند، چنانچه زن به قصد انشا بگويد: «زَوَّجْتُكَ نَفْسى في الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَى الْمَهْرِ الْمَعْلُومِ» يعنى: «خود را زن تو نمودم در مدّتى كه معلوم شده و به مهرى كه معيّن شده است» و بدون فاصله مرد به قصد انشا بگويد: «قَبِلْتُ هكَذا» يعنى: «به همين گونه قبول كردم» عقد صحيح است و مى تواند به جاى «زَوَّجْتُكَ» «مَتَّعْتُكَ» بگويد، و اگر ديگرى را وكيل كنند و اوّل وكيل زن به وكيل مرد بگويد: «مَتَّعْتُ مُوكِّلَتِى مُوكِّلَكَ في الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَى الْمَهْرِ الْمَعْلُومِ» يعنى: «موكّل خودم را در مدّتى كه معين شده به زوجيّت موكّل تو درآوردم به مهرى كه معيّن شده» و بدون فاصله وكيل مرد بگويد: «قَبِلْتُ لِمُوَكِّلِى هكَذا» يعنى: «به همين گونه قبول كردم براى موكّل خودم»، عقد صحيح مى باشد.

(مسأله 2828) اگر يك نفر از طرف مرد و زن در خواندن صيغه عقد موقّت وكيل شود، چنانچه مثلاً اسم مرد «احمد» و اسم زن «فاطمه» باشد و وكيل بگويد: «مَتَّعْتُ مُوكِّلِى أَحْمَدَ مُوكِّلَتِى فاطِمَةَ فِي الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَى الْمَهْرِ الْمَعْلُومِ» يعنى: «موكّل خود فاطمه را در مدّتى كه معلوم شده به زوجيّت موكّل خودم احمد در آوردم به مهرى كه معيّن شده است» و بلافاصله بگويد: «قَبِلْتُ هكَذا» يعنى: «به همين گونه قبول كردم» عقد صحيح مى باشد و مى تواند به جاى «مَتَّعْتُ»، «زَوَّجْتُ» بگويد.

شرايط عقد

[482]

(مسأله 2829) عقد ازدواج چند شرط دارد:

اوّل: بنابر احتياط مستحب به عربى صحيح خوانده شود، و اگر خود مرد و زن نتوانند صيغه را به عربى صحيح بخوانند، به هر لفظى كه صيغه را بخوانند صحيح است و لازم نيست كه وكيل بگيرند، ولى بايد لفظى بگويند كه معناى «زَوَّجْتُ» و «قَبِلْتُ» را بفهماند.

دوم: مرد و زن يا وكيل آنها كه صيغه را مى خوانند قصد انشا ـ يعنى ايجاد پيوند زناشويى ـ داشته باشند، مثلاً اگر خود مرد و زن صيغه را مى خوانند، قصد زن به گفتن: «زَوَّجْتُكَ نَفْسِى» اين باشد كه خود را زن او قرار دهد، و قصد مرد با گفتن: «قَبِلْتُ التَّزْوِيجَ» اين باشد كه زن بودن او را براى خود قبول نمايد; و اگر وكيل مرد و زن صيغه را مى خوانند، قصد آنها با گفتن: «زَوَّجْتُ» و «قَبِلْتُ» اين باشد كه مرد و زنى كه آنان را وكيل كرده اند، زن و شوهر شوند.

سوم: كسى كه صيغه را مى خواند بالغ و عاقل باشد، ولى اگر به وكالت از ديگرى مى خواند بالغ بودن او لازم نيست.

چهارم: اگر صيغه عقد را وكيل زن و شوهر يا ولىّ آنها مى خوانند، بايد زن و شوهر را با نام بردن يا با اشاره و مانند آن معلوم كنند; پس كسى كه چند دختر دارد، اگر به مردى بگويد: «زَوَّجْتُكَ إحْدى بَناتِى» يعنى: «زن تو نمودم يكى از دخترانم را» و او بگويد: «قَبِلْتُ» يعنى: «قبول كردم»، چون در هنگام عقد، دختر را معيّن نكرده اند عقد باطل است.

پنجم: زن و مرد به ازدواج راضى باشند، ولى اگر ظاهراً با كراهت اذن دهند و معلوم باشد قلباً راضى هستند، عقد صحيح است.

ششم: توالى عرفى بين ايجاب و قبول وجود داشته باشد، يعنى عرفاً بين ايجاب و قبول فاصله زيادى نشود.

(مسأله 2830) اگر در عقد، يك حرف غلط خوانده شود كه معنا را عوض كند، عقد باطل است.

(مسأله 2831) كسى كه دستور زبان عربى را نمى داند، اگر قرائت او صحيح باشد و معناى هر كلمه از عقد را جداگانه بداند و از هر لفظى معناى آن را قصد نمايد و قصد انشا نمايد، مى تواند عقد را بخواند.

(مسأله 2832) اگر زنى را براى مردى بدون اذن آنان عقد كنند و بعد زن و مرد

[483]

بگويند: «به آن عقد راضى هستيم»، عقد صحيح است.

(مسأله 2833) اگر زن و مرد يا يكى از آن دو را به ازدواج مجبور نمايند و بعد از خواندن عقد راضى شوند و بگويند: «به آن عقد راضى هستيم»، عقد صحيح است، مگر اين كه زن و شوهر عاقد باشند و اجبار به حدّى باشد كه فاقد قصد شده باشند.

(مسأله 2834) پدر و جدّ پدرى مى توانند براى فرزند نابالغ يا ديوانه خود كه در حال ديوانگى بالغ شده است ـ در صورتى كه به مصلحت بچّه يا ديوانه باشد ـ همسر اختيار كنند و بعد از آن كه طفل بالغ شد يا ديوانه عاقل گرديد، اگر ازدواجى كه براى او صورت داده اند مفسده اى نداشته، نمى تواند آن را به هم بزند و اگر مفسده اى داشته، مى تواند آن را به هم بزند.

(مسأله 2835) اگر دختر باكره اى كه به حدّ بلوغ رسيده و رشيده است ـ يعنى مصلحت خود را تشخيص مى دهد ـ بتواند امورات خود را اداره كند و بيم آن كه فريب بخورد در ميان نباشد، چنانچه بخواهد ازدواج كند، احتياجى به اجازه پدر يا جدّ پدرى خود ندارد و در غير اين صورت، بنابر احتياط واجب بايد از پدر يا جدّ پدرى خود اجازه بگيرد و اجازه مادر و برادر لازم نيست.

(مسأله 2836) اگر دختر مسلمان باشد ولى پدر و جدّ پدرى او مسلمان نباشند، لازم نيست از آنان اجازه بگيرد.

(مسأله 2837) اگر پدر و جدّ پدرى غايب باشند، به گونه اى كه نشود از آنان اذن گرفت و دختر هم احتياج به شوهر كردن داشته باشد، لازم نيست از پدر و جدّ پدرى اجازه بگيرند و نيز اگر دختر باكره نباشد، در صورتى كه بكارت او به واسطه شوهر كردن از بين رفته باشد، اجازه پدر و جدّ لازم نيست، ولى اگر به واسطه نزديكى به شُبهه يا زنا از بين رفته باشد، حكمش مانند حكم دختر باكره است كه گذشت.

(مسأله 2838) اگر پدر يا جدّ پدرى براى پسر نابالغ خود زن بگيرند، پسر ـ بعد از رسيدن به سنّ بلوغ و توانايى براى تمتّع ـ بايد خرج زن را، در صورتى كه از او تمكين داشته باشد، بدهد.

(مسأله 2839) اگر پدر يا جدّ پدرى براى پسر نابالغ خود زن بگيرند، چنانچه پسر در هنگام عقد مالى داشته باشد، مديون مهر زن است و اگر در هنگام عقد مالى

[484]

نداشته باشد، پدر يا جدّ او بايد مهر زن را بدهند.

عيب هايى كه به واسطه آنها مى شود عقد را به هم زد

[485]

بايد به حاكم شرع مراجعه كند و حاكم شرع يك سال ـ براى آزمايش و درمان ـ به مرد مهلت دهد، پس اگر در اين مدّت مرد هيچ نتوانست با زنى آميزش نمايد، زن حقّ فسخ دارد.

(مسأله 2845) اگر مرد يا زن به واسطه يكى از عيب هايى كه در مسائل پيش گفته شد عقد را به هم بزنند، بايد بدون طلاق از هم جدا شوند.

(مسأله 2846) اگر به واسطه آن كه مرد عنّين است و نمى تواند آميزش كند، زن عقد را به هم بزند، شوهر بايد نصف مهر را بدهد، ولى اگر به واسطه يكى از عيب هاى ديگرى كه گفته شد، مرد يا زن عقد را به هم بزنند، چنانچه مرد با زن آميزش نكرده باشد، چيزى بر او نيست و اگر نزديكى كرده باشد، بايد تمام مهر را بدهد.

(مسأله 2847) اگر زن شخصاً با ظاهر سازى و تدليس مردى را فريب دهد و به عقد او در آيد و بعد از عقد معلوم شود يكى از عيوب ذكر شده را داراست، پس از آن كه شوهر عقد را فسخ كرد، زن مهريه تعيين شده را طلبكار نيست، هرچند شوهر با او نزديكى كرده باشد، ولى خوب است شوهر چيزى به او بدهد، و اگر ديگرى مرد را فريب داده باشد، در مواردى كه مرد بايد مهريه را به زن بپردازد، مى تواند مقدار آن را از شخص فريب دهنده بگيرد.

زن هايى كه ازدواج با آنها حرام است

[486]

(مسأله 2852) عمّه و خاله پدر و عمّه و خاله پدرِ پدر وعمّه و خاله مادر و عمّه و خاله مادر مادر هر چه بالا روند به انسان محرمند، و با آنان نمى توان ازدواج كرد.

(مسأله 2853) پدر و جدّ شوهر، هر چه بالا روند، و پسر و نوه پسرى و دخترى او هر چه پايين آيند ـ چه در هنگام عقد موجود باشند يا بعد به دنيا بيايند ـ به زن او محرم هستند.

(مسأله 2854) اگر زنى را براى خود عقد كند، دائم باشد يا موقّت، تا وقتى كه آن زن در عقد اوست، نمى تواند با خواهر آن زن ازدواج نمايد.

(مسأله 2855) اگر زن خود را به ترتيبى كه در كتاب طلاق گفته مى شود طلاق رجعى دهد، در بين عدّه نمى تواند خواهر او را عقد نمايد، بلكه در عدّه طلاق بائن هم كه بعد بيان مى شود، احتياط مستحب آن است كه از ازدواج با خواهر او خوددارى نمايد امّا در مدّت عدّه ازدواج موقّت ـ اگرچه بائن است ـ احتياط واجب آن است كه با خواهر او ازدواج نكند.

(مسأله 2856) انسان نمى تواند بدون اجازه زن خود با خواهرزاده و برادرزاده او ازدواج كند، ولى اگر بدون اجازه زن خود آنان را عقد نمايد و بعد زن بگويد: «به آن عقد راضى هستم»، اشكال ندارد.

(مسأله 2857) اگر زن بفهمد شوهرش برادرزاده يا خواهرزاده او را عقد كرده و حرفى نزند، چنانچه بعد رضايت ندهد عقد آنان باطل است، بلكه اگر از حرف نزدن زن هم معلوم باشد كه باطناً راضى بوده است، احتياط واجب آن است كه شوهر زن با طلاق از برادرزاده يا خواهرزاده او جدا شود، مگر آن كه اجازه بدهد.

(مسأله 2858) انسان مى تواند با عمّه يا خاله همسر خود بدون اجازه او ازدواج نمايد.

(مسأله 2859) اگر انسان پيش از آن كه دختر عمّه يا دختر خاله خود را بگيرد با مادر آنان زنا كند، ديگر نمى تواند با آنان ازدواج نمايد.

(مسأله 2860) اگر با دختر عمّه يا دختر خاله خود ازدواج نمايد و پيش از آن كه با آنان آميزش كند با مادر آنان زنا نمايد، عقد آنان اشكال ندارد.

(مسأله 2861) اگر با زنى غير از عمّه و خاله خود زنا كند، احتياط واجب آن است كه با دختر او ازدواج نكند، ولى اگر زنى را عقد نمايد و با او آميزش كند اما بعد با مادر او زنا كند، آن زن بر او حرام نمى شود، و همچنين است اگر بعد از عقد پيش از آن كه با همسرش آميزش كند با مادر او زنا نمايد، ولى در اين صورت احتياط مستحب آن است

[487]

كه از آن زن جدا شود.

(مسأله 2862) زن مسلمان نمى تواند به عقد كافر درآيد، مرد مسلمان هم نمى تواند با زن هاى كافر غير اهل كتاب ـ يهودى، مسيحى و زرتشتى ـ ازدواج كند، و ازدواج دائم با زن هاى اهل كتاب نيز بنابر احتياط جايز نيست، ولى عقد موقّت زن هاى اهل كتاب مانعى ندارد.

(مسأله 2863) اگر با زنى كه در عدّه طلاق رجعى است زنا كند، آن زن بر او حرام مى شود، و اگر با زنى كه در عدّه ازدواج موقّت يا طلاق بائن يا عدّه وفات است زنا كند، بعد مى تواند او را عقد نمايد، اگرچه احتياط مستحب آن است كه با او ازدواج نكند، و معناى طلاق رجعى و طلاق بائن و عدّه ازدواج موقّت و عدّه وفات در احكام طلاق گفته خواهد شد.

(مسأله 2864) اگر مرد نداند كه زن در عدّه است يا نداند كه عقدِ در عدّه حرام است و با او ازدواج كند، چنانچه زن هم نداند و بچّه اى از آنان به دنيا آيد، حلال زاده است و شرعاً فرزند هر دو مى باشد، ولى اگر زن مى دانسته كه در عدّه است و نيز مى دانسته كه عقد در عدّه حرام است و مرد نمى دانسته، بچّه شرعاً ملحق به پدر است و بين او و مادر ارثى نمى باشد، و در هر دو صورت عقد آنان باطل است و به يكديگر حرام ابدى مى شوند.

(مسأله 2865) اگر با زن بى شوهرى كه در عدّه نيست زنا كند، بعد مى تواند آن زن را براى خود عقد نمايد، ولى احتياط مستحب آن است كه صبر كند تا آن زن حيض ببيند و بعد او را عقد نمايد، بلكه احتياط مزبور حتّى الامكان نبايد ترك شود، و همچنين است اگر ديگرى بخواهد آن زن را عقد كند.

(مسأله 2866) اگر زنى را كه در عدّه ديگرى است براى خود عقد كند، چنانچه مرد و زن يا يكى از آنان بدانند كه عدّه زن تمام نشده و بدانند عقد كردن زن در عدّه حرام است، آن زن بر او حرام مى شود، اگرچه مرد بعد از عقد با آن زن آميزش نكرده باشد.

(مسأله 2867) اگر زنى را براى خود عقد كند و بعد معلوم شود كه در عدّه بوده; چنانچه هيچ كدام نمى دانسته اند زن در عدّه است و نمى دانسته اند كه عقد كردن زن در عدّه حرام است، در صورتى كه مرد با او آميزش كرده باشد، آن زن بر او حرام مى شود.

(مسأله 2868) اگر انسان بداند زنى شوهر دارد و با او ازدواج كند، بايد از او جدا

[488]

شود و بعد هم نمى تواند او را براى خود عقد كند.

(مسأله 2869) زن شوهردار اگر زنا بدهد، بر زانى حرام ابدى مى شود ولى بر شوهر خود حرام نمى شود و چنانچه توبه نكند و بر عمل خود باقى باشد، بهتر است كه شوهر او را طلاق دهد ولى بايد مهريّه او را بدهد.

(مسأله 2870) زنى كه او را طلاق داده اند و زنى كه صيغه بوده و شوهرش مدّت او را بخشيده يا مدّت او تمام شده، چنانچه بعد از مدّتى شوهر كند و بعد شك كند كه هنگام عقد بستن با شوهر دوم، عدّه شوهر اوّل تمام شده بوده يا نه، در صورتى كه بداند يا احتمال دهد كه در هنگام شوهر كردن متوجّه حال خود و بى مانع بودن خود بوده است، نبايد به شكّ خود اعتنا كند.

(مسأله 2871) مادر و خواهر و دختر كسى كه لواط داده، بر لواط كننده حرام مى باشند ـ اگرچه لواط كننده و لواط دهنده بالغ نباشند ـ ولى اگر گمان كند كه دخول شده يا شك كند كه دخول شده يا نه، بر او حرام نمى شوند.

(مسأله 2872) اگر با مادر يا خواهر يا دختر كسى ازدواج نمايد وبعد از ازدواج با آن كس لواط كند، آنها بر او حرام نمى شوند.

(مسأله 2873) اگر كسى كه در حال اِحرام است با زنى ازدواج نمايد، عقد او باطل است، و چنانچه مى دانسته كه زن گرفتن بر او حرام است، ديگر نمى تواند آن زن را عقد كند.

(مسأله 2874) اگر زنى كه در حال احرام است با مردى كه در حال اِحرام نيست ازدواج كند، عقد او باطل است و اگر زن مى دانسته كه ازدواج كردن در حال اِحرام حرام است، احتياط واجب آن است كه بعد هم با آن مرد ازدواج نكند، بلكه اين احتياط خالى از قوّت نيست.

(مسأله 2875) اگر مرد طواف نساء را كه يكى از اعمال حجّ و عمره مفرده است بجا نياورد، زن او كه به واسطه مُحْرِم شدن بر او حرام شده بود، بر او حلال نمى شود، و نيز اگر زن طواف نساء نكند، شوهر او بر او حلال نمى شود، ولى اگر بعد طواف نساء را انجام دهند، به يكديگر حلال مى شوند.

(مسأله 2876) اگر كسى دختر نابالغى را برا ى خود عقد كند و پيش از آن كه نُه سال

[489]

دختر تمام شود، با او آميزش و دخول كند، چنانچه او را اِفضا نمايد ـ يعنى راه ادرار و حيض او را يكى كند ـ هيچ وقت نبايد با او آميزش كند و بايد علاوه بر مهريّه و ديه اِفضا، نفقه او را تا آن زن زنده است، بپردازد.

(مسأله 2877) زنى كه سه مرتبه او را طلاق داده اند، بر شوهرش حرام مى شود ولى اگر با شرايطى كه در كتاب طلاق گفته خواهد شد، زن با مرد ديگرى ازدواج كند، شوهر اوّل مى تواند در صورتى كه شوهر دوم او را طلاق دهد، دوباره او را براى خود عقد نمايد.

(مسأله 2878) اگر مرد با زن خود نزد حاكم شرع «لِعان» كند، آن زن براى هميشه بر آن مرد حرام مى شود.

(مسأله 2879) قرابتى كه بر اثر شير دادن (رضاع) حاصل مى شود، با شرايطى موجب حرمت نكاح مى گردد كه در احكام محرميّت به سبب شير دادن خواهد آمد.

احكام ازدواج دائم