(مسأله 1336) اگر كسى كه شغل او مسافرت است براى كار ديگرى مثل زيارت يا حجّ مسافرت كند، بايد نماز را شكسته بخواند، ولى اگر مثلاً راننده اى اتومبيل خود را براى زيارت كرايه بدهد و در ضمن خودش نيز زيارت كند، بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1337) چنانچه شغل حمله دار ـ يعنى كسى كه براى رساندن حاجيها به مكّه مسافرت مى كند ـ مسافرت باشد، بايد نماز را تمام بخواند و اگر شغل او مسافرت نباشد، بايد شكسته بخواند.

(مسأله 1338) كسى كه شغل او حمله دارى است و حاجيها را از راه دور به مكّه مى برد چنانچه تمام سال يا بيشتر سال را در راه باشد بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1339) كسى كه درمقدارى از سال شغل او مسافرت است، مثل راننده اى كه فقط در تابستان يا زمستان اتومبيل خود را كرايه مى دهد، بايد در سفرى كه شغل او مى باشد

[222]

نماز را تمام بخواند، و احتياط مستحب آن است كه هم شكسته و هم تمام بخواند.

(مسأله 1340) راننده و دوره گردى كه در دو سه فرسخى شهر رفت و آمد مى كنند، چنانچه اتفاقاً سفر هشت فرسخى بروند، بايد نماز را شكسته بخوانند.

(مسأله 1341) اگر كسى كه شغل او مسافرت است ده روز يا بيشتر در وطن خود بماند، چه از اوّل قصد ماندن ده روز را داشته باشد و چه بدون قصد بماند، بايد در سفر اوّلى كه بعد از ده روز مى رود، نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1342) اگر كسى كه شغل او مسافرت است در غير وطن خود ده روز بماند، بايد در سفر اوّلى كه بعد از ده روز مى رود نماز را احتياطاً هم شكسته و هم تمام بخواند، چه از اوّل قصد ماندن ده روز را داشته باشد و چه نداشته باشد.

(مسأله 1343) اگر كسى كه شغل او مسافرت است شك كند كه در وطن خود يا جاى ديگر ده روز مانده يا نه، بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1344) كسى كه در شهرها سياحت مى كند و براى خود وطنى اختيار نكرده، بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1345) كسى كه شغل او مسافرت نيست، اگر مثلاً در شهر يا در روستا جنسى داشته باشد كه براى حمل و نقل آن مسافرت هاى پى درپى بكند، بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1346) كسى كه از وطن خود صرف نظر كرده و مى خواهد وطن ديگرى براى خود اختيار كند، اگر شغل او مسافرت نباشد، بايد در مسافرت نماز را شكسته بخواند.

شرط هشتم: آن كه به حَدّ تَرَخُّص برسد، يعنى از وطن خود به قدرى دور شود كه در هواى صاف و بدون گرد و غبار ديوار شهر را نبيند و صداى اذان آن را نشود، و لازم نيست به قدرى دور شود كه مناره ها و گنبدها را نبيند يا ديوارها هيچ پيدا نباشند بلكه همين اندازه كه ديوارها كاملاً معلوم نباشند كافى است. دادن حكم حدّ ترخّص به غير از وطن، مثل جايى كه در آن قصد اقامت ده روزه كرده، محل اشكال است.

(مسأله 1347) اگر كسى كه به سفر مى رود به جايى برسد كه اذان را نشنود ولى ديوار شهر را ببيند يا ديوار را نبيند ولى صداى اذان را بشنود، چنانچه بخواهد در آنجا نماز بخواند، بنابر احتياط واجب بايد هم شكسته و هم تمام بخواند.

[223]

(مسأله 1348) مسافرى كه به وطن خود برمى گردد، وقتى ديوار وطن خود را ببيند و صداى اذان آن را بشنود، بايد نماز را تمام بخواند ولى مسافرى كه مى خواهد ده روز در محلّى بماند، وقتى ديوار آنجا را ببيند و صداى اذان آنجا را بشنود، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تأخير بيندازد تا به منزل برسد يا نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند.

(مسأله 1349) هرگاه شهر در مكان بلندى باشد كه از دور ديده شود يا به قدرى گود باشد كه اگر انسان كمى دور شود ديوار آن را نبيند، كسى كه از آن شهر مسافرت مى كند، وقتى به اندازه اى دور شود كه اگر آن شهر در زمين هموار بود ديوارش از آنجا ديده نمى شد، بايد نماز خود را شكسته بخواند و نيز اگر پستى و بلندى خانه ها بيشتر از معمول باشد، بايد ملاحظه معمول را بنمايد.

(مسأله 1350) اگر از محلّى مسافرت كند كه خانه و ديوار ندارد، وقتى به جايى برسد كه اگر آن محل ديوار داشت از آنجا ديده نمى شد، بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1351) اگر به قدرى از محل دور شود كه نداند صدايى كه مى شنود صداى اذان است يا صداى ديگرى، بايد نماز را شكسته بخواند; ولى اگر بفهمد اذان مى گويند و كلمات آن را تشخيص ندهد، بايد تمام بخواند.

(مسأله 1352) اگر به قدرى از محل دور شود كه اذان خانه ها را نشنود ولى اذان شهر را كه معمولاً در جاى بلندى مى گويند بشنود، نبايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1353) اگر به جايى برسد كه اذان شهر را كه معمولاً در جاى بلندى مى گويند نشنود ولى اذانى را كه در جاى خيلى بلند مى گويند بشنود، بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1354) اگر چشم يا گوش او يا صداى اذان غير معمولى باشد، در محلّى بايد نماز را شكسته بخواند كه چشم متوسّط ديوار خانه ها را نبيند و گوش متوسّط صداى اذان معمولى را نشنود.

(مسأله 1355) اگر بخواهد در محلّى نماز بخواند كه شك دارد به حدّ ترخّص رسيده يا نه، بايد نماز را تمام بخواند و هنگام برگشتن اگر شك كند كه به حدّ ترخّص رسيده يا نه، بايد شكسته بخواند و چون در بعضى موارد اشكال پيدا مى كند، بايد يا در آنجا نماز

[224]

نخواند يا هم شكسته و هم تمام بخواند.

چيزهايى كه سفر را قطع مى كنند

1 ـ رسيدن به وطن

[225]

(مسأله 1363) «اِعراض از وطن» به معناى انصراف از سكونت در آنجاست و تنها به قصد و نيّت حاصل نمى شود بلكه بايد عملاً به گونه اى اعراض كرده باشد كه محل سكونت فعلى او حساب نشود.

(مسأله 1364) اگر كسى در دو محل زندگى كند و مثلاً شش ماه در شهرى و شش ماه در شهر ديگرى بماند، هر دو وطن او مى باشند; و اگر بيشتر از دو محل را براى زندگى خود اختيار كرده باشد، در صورتى كه در هيچ كدام مسافر محسوب نشود، بايد در همه محل ها نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1365) اگر در غير از دو محلى كه آنها را براى سكونت اختيار كرده و در مسأله قبل عنوان شد در جاى ديگرى قصد اقامت نكند، نماز او در آن محل شكسته است، چه در آنجا شش ماه مانده باشد و چه نمانده باشد; امّا اگر در آنجا مثلاً ملكى داشته باشد به نحوى كه صدق مسافر بر وى عرفاً مشكوك باشد، احتياط واجب آن است كه هم شكسته و هم تمام بخواند.

(مسأله 1366) اگر به جايى برسد كه وطن او بوده و از آنجا صرف نظر كرده، نبايد نماز را تمام بخواند، اگرچه وطن ديگرى نيز براى خود اختيار نكرده باشد.

2 ـ ده روز اقامت

[226]

شهر قصد ده روز كند، رفت و آمد او به محلّه هاى آن شهر مانعى ندارد، هر چند آن شهر بزرگ باشد، مگر آن كه محلّه هاى آن شهر به گونه اى از يكديگر دور و جدا باشند كه چند محل حساب شوند و شخصى را كه از يك محلّه به محلّه ديگر رفته مسافر حساب كنند.

(مسأله 1371) اگر مسافرى كه مى خواهد ده روز در محلّى بماند از اوّل قصد داشته باشد كه در بين ده روز به اطراف آن محل برود، چنانچه جايى كه مى خواهد برود جزء اطراف محل اقامت يا از بستان ها و مزارع و باغات اطراف آن باشد به گونه اى كه رفتن به آنجا منافى با صدق اقامت در بلد نباشد، بايد در تمام ده روز نماز را تمام بخواند; ولى اگر بخواهد تا كمتر از چهار فرسخ برود، چنانچه در نيّت او باشد كه در بين ده روز فقط يك مرتبه برود و رفتن و برگشتن بيش از دو ساعت زمان نبرد، احتياط واجب جمع بين نماز شكسته و تمام است.

(مسأله 1372) مسافرى كه تصميم ندارد ده روز در جايى بماند، مثلاً قصد او اين است كه اگر رفيقش بيايد يا منزل خوبى پيدا كند ده روز بماند، بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1373) كسى كه تصميم دارد ده روز در محلّى بماند، اگرچه احتمال بدهد كه براى ماندن او مانعى پيش آيد، در صورتى كه مردم به احتمال او اعتنايى نكنند، بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1374) اگر مسافر بداند كه مثلاً ده روز يا بيشتر به آخر ماه مانده و قصد كند كه تا آخر ماه در جايى بماند، بايد نماز را تمام بخواند; ولى اگر نداند تا آخر ماه چند روز مانده و قصد كند كه تا آخر ماه بماند، بايد نماز را شكسته بخواند، اگرچه از هنگامى كه قصد كرده تا آخر ماه ده روز يا بيشتر باشد.

(مسأله 1375) اگر مسافر قصد كند ده روز در محلّى بماند، چنانچه پيش از خواندن يك نماز چهار ركعتى از ماندن منصرف شود يا مردّد شود كه در آنجا بماند يا به جاى ديگرى برود، بايد نماز را شكسته بخواند; و اگر بعد از خواندن يك ركعت از يك نماز چهار ركعتى از ماندن منصرف يا مردّد شود، تا وقتى در آنجاست بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1376) مسافرى كه قصد كرده ده روز در محلّى بماند اگر روزه بگيرد و بعد از ظهر از ماندن در آنجا منصرف شود، چنانچه يك نماز چهار ركعتى اداءً خوانده باشد،

[227]

روزه او صحيح است و تا وقتى در آنجاست بايد نمازهاى خود را تمام بخواند، و اگر يك نماز چهار ركعتى نخوانده باشد، احتياطاً روزه آن روز را تمام كند و قضا نمايد، امّا نمازهاى خود را بايد شكسته بخواند و روزهاى بعد نيز نمى تواند روزه بگيرد.

(مسأله 1377) اگر مسافرى كه قصد كرده ده روز در محلّى بماند از ماندن منصرف شود و شك كند پيش از آن كه از قصد ماندن منصرف شود يك نماز چهار ركعتى خوانده يا نه، بايد نمازهاى خود را شكسته بخواند.

(مسأله 1378) اگر مسافر به نيّت اين كه نماز را شكسته بخواند مشغول نماز شود و در بين نماز تصميم بگيرد كه ده روز يا بيشتر بماند، بايد نماز را چهار ركعتى تمام نمايد.

(مسأله 1379) اگر مسافرى كه قصد كرده ده روز در جايى بماند در بين نماز چهار ركعتى از قصد خود برگردد، چنانچه مشغول ركعت سوم نشده باشد، بايد نماز را دو ركعتى تمام نمايد و بقيّه نمازهاى خود را شكسته بخواند; و اگر مشغول ركعت سوم شده باشد، نماز او باطل است و تا وقتى در آنجاست بايد نماز را شكسته بخواند، اگرچه داخل ركوع ركعت سوم شده باشد.

(مسأله 1380) مسافرى كه قصد كرده ده روز در محلّى بماند، اگر بيشتر از ده روز در آنجا بماند، تا وقتى مسافرت نكرده بايد نماز خود را تمام بخواند و لازم نيست دوباره قصد ماندن ده روز كند.

(مسأله 1381) مسافرى كه قصد كرده ده روز در محلّى بماند، بايد روزه واجب را بگيرد و مى تواند روزه مستحبّى را نيز بجا آورد و نماز جمعه و نافله ظهر و عصر و عشا را نيز بخواند.

(مسأله 1382) مسافرى كه قصد كرده ده روز در جايى بماند، اگر بعد از خواندن يك ركعت از نماز چهار ركعتى بخواهد به جايى كه كمتر از چهار فرسخ است برود و سپس به محل اقامت خود برگردد، بايد نماز را تمام بخواند.

(مسأله 1383) مسافرى كه قصد كرده ده روز در جايى بماند، اگر بعد از خواندن يك نماز چهار ركعتى بخواهد به جاى ديگرى كه كمتر از هشت فرسخ فاصله دارد برود و ده روز در آنجا بماند، بايد در مسير رفتن و در جايى كه قصد ماندن ده روز كرده نمازهاى خود را تمام بخواند; ولى اگر جايى كه مى خواهد برود هشت فرسخ يا بيشتر فاصله

[228]

داشته باشد، بايد هنگام رفتن نمازهاى خود را شكسته بخواند و چنانچه در آنجا قصد ماندن ده روز كرده، نماز خود را در آن محل تمام بخواند.

(مسأله 1384) مسافرى كه قصد كرده ده روز در محلّى بماند، اگر بعد از خواندن يك نماز چهار ركعتى بخواهد به جايى كه كمتر از چهار فرسخ فاصله دارد برود، چنانچه مردّد باشد كه به محل اوّل خود برگردد يا نه، يا به كلّى از برگشتن به آنجا غافل باشد، يا بخواهد برگردد ولى مردّد باشد كه ده روز در آنجا بماند يا نه، يا آن كه از ده روز ماندن و مسافرت از آنجا غافل باشد، بايد از وقتى كه مى رود تا هنگامى كه برمى گردد و بعد از برگشتن، نمازهاى خود را تمام بخواند.

(مسأله 1385) اگر به گمان اين كه رفقاى او مى خواهند ده روز در محلّى بمانند، قصد كند كه ده روز در آنجا بماند و بعد از خواندن يك نماز چهار ركعتى بفهمد كه آنها قصد نكرده اند، اگرچه خود نيز از ماندن منصرف شود، تا مدّتى كه در آنجاست بايد نماز را تمام بخواند.

3 ـ يك ماه توقّف در حال ترديد

محل هايى كه مسافر مى تواند نماز را در آنها تمام بخواند

[229]

(مسأله 1389) مسافر مى تواند در مسجدالحرام و مسجد پيامبر(صلى الله عليه وآله) و مسجد كوفه نماز خود را تمام بخواند، ولى اگر بخواهد در جايى كه اوّل جزء اين مساجد نبوده و بعد به اين مساجد اضافه شده نماز بخواند، احتياط مستحب آن است كه نماز را شكسته بخواند، اگرچه اقوى صحّت تمام است; و نيز مسافر مى تواند در حرم و رواق حضرت سيدالشهداء(عليه السلام) بلكه در مسجد متّصل به حرم نيز نماز را تمام بخواند.

مسائل متفرّقه نماز مسافر

[230]

بوده، بايد نمازى را كه تمام خوانده دوباره شكسته بخواند و اگر وقت نيز گذشته، بايد شكسته قضا نمايد.

(مسأله 1396) اگر فراموش كند كه مسافر است و نماز را تمام بخواند، چنانچه در وقت به خاطر آورد، بايد شكسته بجا آورد و اگر بعد از وقت به خاطر آورد، قضاى آن نماز بر او واجب نيست.

(مسأله 1397) اگر كسى كه بايد نماز را تمام بخواند آن را شكسته بجا آورد، در هر صورت نمازش باطل است.

(مسأله 1398) اگر مشغول نماز چهار ركعتى شود و در بين نماز به خاطر آورد كه مسافر است يا متوجّه شود كه سفر او هشت فرسخ است، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته باشد، بايد نماز را دو ركعتى تمام كند; و اگر به ركوع ركعت سوم رفته باشد، نماز او باطل است; و در صورتى كه به مقدار خواندن يك ركعت نيز وقت داشته باشد، بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1399) اگر مسافر بعضى از خصوصيّات نماز مسافر را نداند، مثلاً نداند كه اگر چهار فرسخ برود و همان روز يا شب آن برگردد بايد شكسته بخواند، چنانچه به نيّت نماز چهار ركعتى مشغول نماز شود و پيش از ركوع ركعت سوم مسأله را بفهمد، بايد نماز را دو ركعتى تمام كند; و اگر در ركوع متوجّه شود، نماز او باطل است; و در صورتى كه به مقدار يك ركعت نيز از وقت باقى مانده باشد، بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1400) اگر مسافرى كه بايد نماز را تمام بخواند به واسطه ندانستن مسأله به نيّت نماز دو ركعتى مشغول نماز شود و در بين نماز مسأله را بفهمد، بايد نماز را چهار ركعتى تمام كند; و احتياط مستحب آن است كه بعد از تمام شدن نماز دوباره آن نماز را چهار ركعتى بخواند.

(مسأله 1401) اگر مسافرى كه نماز نخوانده پيش از تمام شدن وقت به وطن خود يا به جايى برسد كه مى خواهد ده روز در آنجا بماند، بايد نماز را تمام بخواند و كسى كه مسافر نيست، اگر در اوّل وقت نماز نخواند و مسافرت كند، در سفر بايد نماز را شكسته بخواند.

(مسأله 1402) اگر از مسافرى كه بايد نماز را شكسته بخواند نماز ظهر يا عصر يا عشا قضا شود، بايد آن را دو ركعتى قضا نمايد، اگرچه در غير سفر بخواهد قضاى آن را

[231]

بجا آورد; و اگر از كسى كه مسافر نيست يكى از سه نماز قضا شود، بايد چهار ركعتى قضا نمايد، اگرچه در سفر بخواهد آن را قضا نمايد.

(مسأله 1403) مستحب است مسافر بعد از هر نمازى كه مى خواند سى مرتبه بگويد: «سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ للهِ وَلا إِلهَ إِلاَّ اللهُ وَاللهُ أَكْبَرُ» و در تعقيب نماز ظهر و عصر و عشا اين ذكر بيشتر سفارش شده است، بلكه بهتر است بعد از اين سه نماز شصت مرتبه اين ذكر را بگويد.

نماز خوف

[232]

(مسأله)اگر انسان به وجود دشمن، درنده و مانند آن يقين كند و نماز را شكسته يا در حال راه رفتن بجا آورد و بعد معلوم شود اشتباه كرده است، چنانچه وقت نماز باقى است بنابر احتياط نماز را دوباره بخواند; ولى اگر وقت گذشته قضا ندارد.

(مسأله 1407) اگر نمازگزار براى دفع حمله حيوان درنده يا دزد نماز را به نيّت نماز خوف دو ركعتى يا سواره و يا در حال راه رفتن بجا آورد، چنانچه تا آخر وقت نماز، خوف او باقى باشد نمازش صحيح است; وگرنه بنابر احتياط نماز را دوباره به طور كامل بخواند.