مسأله 2894 ـ اگر وارث ميت فقط پدر و مادر و يك پسر باشند مال را شش قسمت مى كنند، پدر و مادر هر كدام يك قسمت و پسر چهار قسمت آن را مى برد و اگر پسر يا دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مى كنند كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2895 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و يك پسر يا مادر و يك پسر باشند، مال را شش قسمت مى كنند. يك قسمت آن را پدر يا مادر و پنج قسمت را پسر مى برد.
مسأله 2896 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر، يا مادر، با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را پدر، يا مادر مى برد و بقيّه را طورى قسمت

[497]

مى كنند كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2897 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و يك دختر، يا مادر و يك دختر باشد، مال را چهار قسمت مى كنند، يك قسمت آن را پدر يا مادر و بقيّه را دختر مى برد.
مسأله 2898 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و دختر يا مادر و دختر باشد، مال را پنج قسمت مى كنند، يك قسمت را پدر يا مادر مى برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
مسأله 2899 ـ اگر ميّت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او اگر چه دختر باشد، سهم پسر ميّت را مى برد و نوه دخترى او اگر چه پسر باشد سهم دختر ميّت را مى برد مثلا اگر ميت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى دهند.

ارث دسته دوّم

مسأله 2900 ـ دسته دوّم از كسانى كه به واسطه خويشى ارث مى برند جد يعنى پدر بزرگ و جده يعنى مادر بزرگ و برادر و خواهر ميت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث مى برند.
مسأله 2901 ـ اگر وارث ميت فقط يك برادر، يا يك خواهر باشد همه مال به او مى رسد و اگر برادر پدر و مادرى، يا خواهر پدر و مادرى باشد مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر ارث مى برد، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد، مال را پنج قسمت مى كنند، هر يك از برادرها دو قسمت و خواهر يك قسمت آن را مى برد.
مسأله 2902 ـ اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميّت جدا است ارث نمى برند. و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد. چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد همه مال به او مى رسد و اگر برادر يا خواهر پدرى داشته باشد، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد، هر برادرى دو برابر خواهر ارث

[498]

مى برد.
مسأله 2903 ـ اگر وارث ميت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد كه از پدر با ميت جدا است، همه مال به او مى رسد. و اگر برادر مادرى يا خواهر مادرى يا برادر و خواهر مادرى باشند، مال بطور مساوى بين آنان قسمت مى شود.
مسأله 2904 ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدرى و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برند و مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به برادر يا خواهر مادرى و بقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
مسأله 2905 ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدرى و مادرى و برادر و خواهر پدرى و برادر و خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برد و مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و بقيّه رابه برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر ارث مى برد.
مسأله 2906 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر پدرى و يك برادر مادرى يا يك خواهر مادرى باشد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادرى مى برد و بقيه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
مسأله 2907 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر پدرى و برادر و خواهر مادرى باشد، مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و بقيه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.
مسأله 2908 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصيلى كه در مبحث (ارث زن و شوهر) گفته مى شود مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مى برند. و نيز اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل پيش گفته شد ارث خود را مى برند.
مسأله 2909 ـ اگر ميت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان مى دهند و سهم برادر زاده و خواهر زاده مادرى به طور مساوى بين آنان

[499]

قسمت مى شود و از سهمى كه به برادر زاده و خواهر زاده پدرى يا پدر و مادرى مى رسد هر پسرى دو برابر دختر ارث مى برد.
مسأله 2910 ـ اگر وارث ميت فقط يك جد يا يك جده است، چه پدرى باشد يا مادرى همه مال به او مى رسد و با بودن جد ميت پدر جد او ارث نمى برد.
مسأله 2911 ـ اگر وارث ميت فقط يك جد يا جده پدرى باشد، مال سه قسمت مى شود. دو قسمت را جدّ و يك قسمت را جده مى برد و اگر جد و جده مادرى باشد، مال را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
مسأله 2912 ـ اگر وارث ميت فقط يك جد يا جده پدرى و يك جد يا جده مادرى باشد مال سه قسمت مى شود دو قسمت را جد يا جده پدرى و يك قسمت را جد يا جده مادرى مى برد.
مسأله 2913 ـ اگر وارث ميت فقط زن و جد و جده پدرى و جد و جده مادرى او باشد زن ارث خود را به تفصيلى كه گفته مى شود مى برد و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادرى مى دهند كه به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و بقيه را به جد و جده پدرى مى دهند و جد دو برابر جده مى برد و اگر وارث ميت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را مى برد و جد و جده به دستورى كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مى برند.

ارث دسته سوم

مسأله 2914 ـ دسته سوّم عمو و عمه و دائى و خاله و اولاد آنان هستند كه اگر از طبقه اوّل و دوم كسى نباشد، اينها ارث مى برند.
مسأله 2915 ـ اگر وارث ميت فقط يك عمو يا يك عمه است، چه پدر و مادرى باشد يعنى با ميت از يك پدر و مادر باشد، يا پدرى باشد يا مادرى همه مال به او مى رسد و اگر عمو يا عمّه باشند و همه پدر و مادرى، يا همه پدرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر عمو و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند عمو دو برابر عمه ارث مى برد مثلا اگر وارث ميت دو عمو و يك عمه باشند، مال را پنج قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمه مى دهند و چهار

[500]

قسمت را عموها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
مسأله 2916 ـ اگر وارث ميت فقط عموى مادرى يا عمّه مادرى باشد مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود، ولى اگر فقط عمو و عمّه مادرى داشته باشد بنابر احتياط واجب بايد با هم صلح كنند.
مسأله 2917 ـ اگر وارث ميت عمو و عمه باشد و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمه پدرى ارث نمى برند، پس اگر ميت يك عمو يا يك عمه مادرى دارد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى و بقيه را به عمو وعمه پدرى و مادرى مى دهند و عموى پدر و مادرى دو برابر عمه پدر و مادرى ارث مى برد و اگر هم عمو و هم عمّه مادرى دارد مال را سه قسمت مى كنند، دو قسمت را به عمو و عمّه پدر و مادرى مى دهند و عمو دو برابر عمّه مى برد و يك قسمت را به عمو و عمّه مادرى مى دهند و احتياط واجب آن است كه در تقسيم با يكديگر صلح كنند.
مسأله 2918 ـ اگر وارث ميت فقط يك دائى يا يك خاله باشد، همه مال به او مى رسد و اگر هم دائى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى، يا پدرى، يا مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و احتياط آن است كه در تقسيم با يكديگر صلح كنند.
مسأله 2919 ـ اگر وارث ميت فقط يك دائى، يا يك خاله مادرى و دائى و خاله پدر و مادرى و دائى و خاله پدرى باشد، دائى و خاله پدرى ارث نمى برد، و مال را شش قسم مى كنند، يك قسمت را به دائى يا خاله مادرى و بقيه را به دائى و خاله پدر و مادرى مى دهند كه به طور مساوى بين خودشان قسمت كنند.
مسأله 2920 ـ اگر وارث ميت فقط دائى و خاله پدرى و دائى و خاله مادرى و دائى و خاله پدر و مادرى باشد، دائى و خاله پدرى ارث نمى برد و بايد مال را سه قسمت كنند، يك قسمت آنرا دائى و خاله مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت نمايند و بقيه را به دائى و خاله پدر و مادرى بدهند كه به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.
مسأله 2921 ـ اگر وارث ميت يك دائى و يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه باشد مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را دائى يا خاله و بقيه را عمو يا عمه مى برد.

[501]

مسأله 2922 ـ اگر وارث ميّت يك دائى يا يك خاله و عمو و عمه باشد چنانچه عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را دائى يا خاله مى برد و از بقيه دو قسمت به عمو و يك قسمت به عمه مى دهند، بنابر اين اگر مال را نُه قسمت كنند سه قسمت را به دائى يا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه مى دهند.
مسأله 2923 ـ اگر وارث ميت يك دائى يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه مادرى و عمو و عمه پدرى و مادرى يا پدرى باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به دائى يا خاله مى دهند و دو قسمت باقيمانده را شش قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى مى دهند و عمو دو برابر عمه مى برد. بنابر اين اگر مال را نُه قسمت كنند، سه قسمت را به دائى يا خاله و يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى و پنج قسمت ديگر را به عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى مى دهند.
مسأله 2924 ـ اگر وارث ميت يك دائى يا يك خاله و عمو و عمه مادرى و عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى باشد، مال را به سه قسمت مى كنند يك قسمت را دائى يا خاله مى برد و دو قسمت باقيمانده را سه سهم مى كنند: يك سهم آن را به عمو و عمه مادرى مى دهند كه بنابر احتياط واجب با هم مصالحه مى كنند و دو سهم ديگر را بين عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى قسمت مى نمايند و عمو دو برابر عمه مى برد، بنابر اين مال را نُه قسمت كنند، سه قسمت آن، سهم خاله يا دائى و دو قسمت سهم عمو و عمه مادرى و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادرى يا يدرى مى باشد.
مسأله 2925 ـ اگر وارث ميت دائى و خاله باشد كه همه پدر و مادرى يا پدرى يا مادرى باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم مى شود، دو سهم آن را به دستورى كه در مسأله پيش گفته شد، عمو و عمه بين خودشان قسمت مى كنند و يك سهم آن را دائى ها و خاله ها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى نمايند.
مسأله 2926 ـ اگر وارث ميت دائى يا خاله مادرى و دائى و خاله پدر و

[502]

مادرى يا پدرى و عمو و عمه باشد، مال سه سهم مى شود، دو سهم آن را به دستورى كه سابقاً گفته شد عمو و عمه بين خودشان قسمت مى كنند، پس اگر ميت يك دائى يا يك خاله مادرى دارد، يك سهم ديگر را شش قسمت مى كنند، يك قسمت را به دائى يا خاله مادرى مى دهند و بقيه را به دائى و خاله پدر و مادرى يا پدرى مى دهند و به طور تساوى قسمت مى كنند و اگر دائى مادرى يا خاله مادرى يا هم دائى مادرى و هم خاله مادرى دارد آن يك سهم را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را دائى ها و خاله ها مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و بقيه را به دائى و خاله پدر و مادرى يا پدرى مى دهند كه به طور مساوى قسمت كنند.
مسأله 2927 ـ اگر ميت عمو و عمه و دائى و خاله نداشته باشد، مقدارى كه به عمو و عمه مى رسد، به اولاد آنان و مقدارى كه به دائى و خاله ميرسد، به اولاد آنان داده مى شود.
مسأله 2928 ـ اگر وارث ميت عمو و عمه و دائى و خاله پدر و عمو و عمه و دائى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم مى شود، يك سهم آن مال عمو و عمه و دائى و خاله مادر ميت است به طور مساوى، ولى احتياط واجب در عمو و عمه مادرى مادر ميت آن است كه با هم صلح كنند، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت مى كنند يك قسمت را دائى و خاله پدر ميت به طور مساوى بين خودشان قسمت مى نمايند و دو قسمت ديگر آن را به عمو و عمه پدر ميت مى دهند و عمو دو برابر عمّه مى برد.
مسأله 2929 ـ اگر عمو و عمّه و دائى و خاله خود ميّت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائى و خاله پدر و مادر ميت ارث مى برند و اگر اينها نباشند اولادشان ارث مى برند و اگر اينها هم نباشند عمو وعمه و دائى و خاله جدّ و جدّه ميت و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث مى برند.
مسأله 2930 ـ اگر ميت عموى پدرى و پسرعموى پدرى و مادرى داشته باشد، در صورتى كه وارث ديگرى نداشته باشد تمام ارث به پسرعموى پدرى و مادرى مى رسد و عموى پدرى ارث نمى برد.

ارث زن و شوهر

مسأله 2931 ـ اگر زنى بميرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال او به شوهر او و بقيه به ورثه ديگر مى رسد و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر اولاد داشته باشد، چهار

[503]

يك همه مال را شوهر و بقيّه را ورثه ديگر مى برند.
مسأله 2932 ـ اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد، چهار يك مال او را زن و بقيه را ورثه ديگر مى برند و اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال را زن و بقيه را ورثه ديگر مى برند، و زن از همه اموال منقول ارث مى برد ولى از زمين و قيمت آن ارث نمى برد و نيز از خود هوائى مثل بنا و درخت ارث نمى برد و فقط از قيمت هوائى ارث مى برد.
مسأله 2933 ـ اگر زن بخواهد در چيزى كه از آن ارث نمى برد تصرف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد. و نيز ورثه تا سهم زن را نداده اند، نبايد در بناء و چيزهايى كه زن از قيمت آنها ارث مى برد بدون اجازه او تصرف كنند و چنانچه پيش از دادن سهم زن اينها را بفروشند در صورتى كه زن معامله را اجازه دهد، صحيح و گر نه نسبت به سهم او باطل است.
مسأله 2934 ـ اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند بايد حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمين بمانند تا از بين بروند چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قيمت بدهند.
مسأله 2935 ـ مجراى آب قنات و مانند آن حكم زمين را دارد و آجر و چيزهايى كه در آن به كار رفته است در حكم ساختمان است.
مسأله 2936 ـ اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهار يك مال، و اگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال به شرحى كه گفته شد، به طور مساوى بين زن هاى دائم او قسمت مى شود، اگر چه شوهر با هيچ يك از آنان يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد، ولى اگر در مرضى كه به آن مرض از دنيا رفته زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده باشد، آن زن از او ارث نمى برد و حق مهر هم ندارد.
مسأله 2937 ـ اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد شوهرش اگر چه با او نزديكى نكرده باشد، از او ارث مى برد.
مسأله 2938 ـ اگر زن را به ترتيبى كه در احكام طلاق گفته شد طلاق رجعى بدهند و در بين عدّه بميرد، شوهر از او ارث مى برد. و نيز اگر شوهر در بين عده زن

[504]

بميرد، زن از او ارث مى برد ولى اگر بعد از گذشتن عدّه رجعى يا در عده طلاق بائن يكى از آنان بميرد، ديگرى از او ارث نمى برد.
مسأله 2939 ـ اگر شوهر در حال مرض عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن دوازده ماه هلالى بميرد، زن با سه شرط از او ارث مى برد: اول: آن كه در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد. دوم: به واسطه بى ميلى به شوهر مالى به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضى شود. بلكه اگر چيزى هم به شوهر ندهد ولى طلاق به تقاضاى زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد. سوّم: شوهر در مرضى كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض يا به جهت ديگرى بميرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود، زن از او ارث نمى برد.
مسأله 2940 ـ لباسى كه مرد براى پوشيدن زن خود گرفته اگر چه زن آن را پوشيده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است، مگر اين كه آن را به زن بخشيده باشد.

مسائل متفرقه ارث

مسأله 2941 ـ قرآن و انگشتر و شمشير ميت و لباسى را كه پوشيده يا براى پوشيدن گرفته و دوخته است اگر چه نپوشيده باشد مال پسر بزرگتر است و اگر ميت از اين چهار چيز بيشتر از يكى دارد، مثلا دو قرآن يا دو انگشتر دارد چنانچه مورد استعمال است يا براى استعمال مهيّا شده مال پسر بزرگتر است.
مسأله 2942 ـ اگر پسر بزرگ ميت بيش از يكى باشد مثلا از دو زن او در يك وقت دو پسر به دنيا آمده باشد، بايد لباس و قرآن و انگشتر و شمشير ميت را به طور مساوى بين خودشان قسمت كنند.
مسأله 2943 ـ اگر ميت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال اويا زيادتر باشد، بايد چهار چيزى هم كه مال پسر بزرگتر است و در مسأله پيش گفته شد، به قرض او بدهند و اگر قرضش كمتر از مال او باشد بنابر احتياط واجب بايد از آن چهار چيزى هم كه به پسر بزرگتر مى رسد به نسبت به قرض او بدهند. مثلا اگر همه دارائى او شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن از چيزهائى است كه مال پسر بزرگتر است و سى تومان هم قرض دارد بنابر احتياط واجب پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چهار چيز را بابت قرض ميت بدهد.

[505]

مسأله 2944 ـ مسلمان از كافر ارث مى برد ولى كافر اگر چه پدر يا پسر ميت باشد از او ارث نمى برد.
مسأله 2945 ـ اگر كسى يكى از خويشان خود را عمداً و به ناحق بكشد، از او ارث نمى برد ولى اگر از روى خطا باشد مثل آنكه سنگ به هوا بيندازد و اتفاقاً به يكى از خويشان او بخورد و او را بكشد از او ارث مى برد ولى از ديه قتل ارث نمى برد.
مسأله 2946 ـ هر گاه بخواهند ارث را تقسيم كنند در صورتى كه ميت بچّه اى داشته باشد كه در شكم مادر است و در طبقه او وارث ديگرى هم مانند اولاد و پدر و مادر باشد، براى بچه اى كه در شكم است كه اگر زنده به دنيا بيايد ارث مى برد، سهم دو پسر را كنار مى گذارند. ولى اگر احتمال بدهند بيشتر است مثلا احتمال بدهند كه زن سه قلو حامله باشد، سهم سه پسر را كنار مى گذارند، و چنانچه مثلا يك پسر يا يك دختر به دنيا آمد، زيادى را ورثه بين خودشان تقسيم مى كنند.